چگونگی ادراک «اصل امتناع تناقض» در اندیشه آیت الله جوادی آملی

نقش و جایگاه «اصل امتناع تناقض» در مبناگروی معرفتی، فیلسوفان مسلمان را بر آن داشته است تا در دفاع از واقع گروی معرفتی، امکان ادراک این اصل و چگونگی حصول آن را بررسی و تبیین کنند. این مقاله، برپایه روش کتابخانه ای در گردآوری اطلاعات به همراه تحلیل عقلی، چگونگی ادراک «اصل امتناع تناقض» را در اندیشه آیت الله جوادی آملی شناسانده است، ازاین رو برپایه دیدگاه ایشان، با ارزیابی پاسخ های متفاوت ارائه شده به دو چالش معرفت شناختی، یعنی اشکال تعارض وجدان و برهان در ادراک امور «ممتنع بالذات» و اشکال استحاله تصور امور «ممتنع بالذات»، چگونگی تصور مفهوم «جمع نقیضین» و چگونگی حکم به استحاله آن تبیین گردیده است. آیت الله جوادی آملی پاسخ صدرالمتالهین به دو اشکال یادشده را که مبتنی بر تمایز «حمل شایع صناعی» از «حمل اولی ذاتی» است پاسخی شایسته می داند. برپایه این تحلیل، مفاهیم عدمی که به اختراع ذهن حاصل می‌گردند، به حمل شایع، صورت ذهنی اند و به حمل اولی، عنوان برای مفاهیم باطل الذاتی هستند که به مجاز، حاکی از خارج اند. افزون براین، در آثار آیت الله جوادی آملی، پاسخ دقیق تری نیز یافت می شود. ایشان با معرفی قسمی از قضایای حملیه که متفاوت با قضیه مشروطه، قضیه مفروضه و قضیه غیربتّیّه است به تفصیل نشان می دهد قضایای «اجتماع نقیضین محال است» و «معدوم مطلق ادراک ناپذیر است» از این قسم اند و عدم توجه به تمایز میان این قضایا با قضایای غیربتّیّه، سبب بروز برخی اشکالات درباره قضیه «اصل امتناع تناقض» بوده است.