واقع‌گرایی، و تحلیل نظریه-برهانی از مفهوم پیامد منطقی در منطق اسلامی

رابطۀ پیامد منطقی را دست‌کم بر اساس دو نگاه کلّی نظریه-برهانی و نظریه-مدلی می‌توان تبیین نمود. بر اساس تحلیل نظریه-برهانی وجود یک برهان از مقدّمات به نتیجه است که نشان می‌دهد نتیجه پیامدِ منطقی مقدّمات است؛ درحالی‌که بر اساس تحلیل نظریه-مدلی چنان‌چه در هر شرایطی که همۀ مقدّماتْ صادق باشند نتیجه نیز صادق باشد، نتیجه پیامد منطقی مقدّمات است. در مقالۀ حاضر ابتدا مشخّص شده که نگاه منطق‌دانان مسلمان به رابطۀ پیامد منطقی در واقع تقریری از تحلیلی نظریه-برهانی است. پس از آن، به این دلیل که تحلیل نظریه-برهانی بیش‌تر از جانب قائلین به موضع متافیزیکی ناواقع‌گرایی پذیرفته شده است، تلاش شده تا چگونگیِ سازگاری موضع واقع‌گرایانۀ منطق‌دانان مسلمان با اخذ تحلیل نظریه-برهانی از پیامد منطقی تبیین گردد. بر اساس این پژوهش با توجّه به نگاه منطق‌دانان مسلمان به دانش منطق، و بداهت اصول و قواعد منطقی از نظر ایشان، و در واقع موضع واقع‌گرایانۀ ایشان در مورد معرفت، پذیرش تحلیلی نظریه-برهانی از پیامد منطقی را می‌توان با واقع‌گرایی متافیزیکی این منطق‌دانان قابل جمع دانست. در این نگاه، منطق بر اساس قواعدِ استنتاج خود، که یا بدیهی هستند یا به قواعد بدیهی بازمی‌گردند، پیامدهای منطقی مقدّمات را مشخّص می‌نماید، و نتایج حاصل از استدلال‌های معتبر منطقی نیز با واقعیت مستقلّ از ما مطابق بوده، و به این دلیل صادق هستند.