مرور نظامند و فراتحلیل کیفیِ مطالعات ده سالِ اخیرِ حوزه معرفت‌شناسی ادراک شهودی

از قرن ششم و حضور سهروردی و مکتب فلسفی اشراق در تاریخ فلسفه اسلامی، با رویکرد جدید به حکمت به عنوان تالّه و تغییر روشی از بحثی صرف به ذوقی و بحثی، معرفت فلسفی دچار تطور و تحول چشمگیری شد. این تغییر روشی تا ملاصدرا استمرار یافت.پس از این تغییر روشی، شهود در کنار استدلال عقلی و برهان به عنوان روش حکمی در معرفت‌شناسی فلسفه اسلامی به نحو حاص مطرح شد.معرفت‌شهودی، همچون مساله‌ای مهم و بحث‌برانگیز در فلسفه اسلامی، و به عنوان یکی از موضوعات پژوهشهای فلسفی همواره موافقان و محالفانی داشته است چنان‌که طی ده سال اخیر، آثار متعددی در این زمینه، به جامعه علمی عرضه‌شده است؛ بااین همه اما، نظر به اشباع ادبیات بحث، در این حوزه، جهت کشف خلاء و نقصان آثار، کشف امکان‌ها و زمینه‌هایی برای پژوهش‌ها و مطالعات آتی و نیز ترسیم سیمایی کلی از آنچه تحت عنوان معرفت‌شهودی، در این آثار و مطالعات عرضه شده مرور نظامند این پژوهشها ضرورت می یابد. در این راستا، هدف پژوهش‌ِ حاضر: ارائه تصویری کلی از مطالعات انجام شده در حوزه معرفت‌شهودی است در دو بخشِ تحلیل کیفی و کمّی،روش: مرورنظامند و فراتحلیلِ کیفی است که طی ده سال اخیر انتشار یافته و در دو پایگاه اینترنتی نورمگز و پرتال جامع علوم انسانی، نمایه شده‌اند. یافته‌ها: پژوهش‌های انجام‌شده در حیطه معرفت‌شهودی را با اندکی تسامح می‌توان ذیل پنج مقوله یا مضمونِ کلیِ «نسبتِ عقل و شهود»؛ «کارکردهایِ شهود»؛ «مولفه‌های‌معرفتِ‌شهودی»؛ «معیارهای معرفت‌ِشهودی» و «اعتبار و وثاقتِ شهود»، طبقه‌بندی‌کرد. نتایج: بررسی مقالاتِ این حوزه، حاکی از آن است که اکثر پژوهش‌های این حوزه جنبه اثباتی داشته و معدود مقالات با رویکرد انتقادی به مساله شهود پرداخته‌اند. اکثر قریب به اتفاقِ پژوهشگران، در خصوصِ سازگاری عقل و شهود و تعامل این دو توافق و اجماع داشته و ضمن بر شمردنِ کارکردهای شهود در فلسفه و پاسخ به شبهات و انتقادات طرح شده از جانب فرضیه‌های رقیب، بر اعتبار، وثاقت و یقین‌آوری آن حکم کرده‌ و جز در پاره‌ای مواردِ جزئی، در باره ماهیت و مختصاتِ اساسی معرفت‌شهودی و جایگاه آن در نظام فکری و فلسفیِ اسلامی، با یکدیگر اختلاف نظر ندارند. شهود به عنوان شهود قلبی مد نظر اغلب پژوهشگران بوده است و به شهود عقلی نپرداخته‌اند.