واقع‌گرایی اخلاقی و پیامدهای فرهنگی آن

ابتدا باید بدانیم که تعریف «واقع‌گرایی اخلاقی» چیست؟ منظور از واقع‌گرایی اخلاقی این است که ارزش‌ها و الزام‌های اخلاقی پشتوانه واقعی و نفس‌الامری دارند؛ یعنی تابع سلایق فردی یا قراردادهای جمعی نیستند، حتی تابع آگاهی یا عدم آگاهی افراد هم نیستند. ارزش‌ها ریشه در واقعیت دارند، ما چه بدانیم، چه ندانیم و چه بخواهیم، چه نخواهیم. عدالت فی المثل خوب است و ظلم بد است، راستگویی خوب است دروغگویی بد است. در مقابل «ناواقع‌گرایی اخلاقی» معتقد است که ارزش‌ها و الزام‌های اخلاقی وابسته به سلایق فردی و جمعی است. در آن طیف نظریاتی که وجود دارند، هر کدام از این دو نظریه رقیب که به عنوان دو مبنای مهم در حوزه اخلاق شناخته می‌شوند، پیامدهای فردی و اجتماعی، فرهنگی، خانوادگی، اقتصادی و... پیامدهای گسترده‌ای در کنش‌های فردی و اجتماعی انسان دارند .از جمله مهم‌ترین پیامدهای تربیتی و فرهنگی واقع‌گرایی اخلاقی، اولاً این است که تربیت اخلاقی نمی‌تواند امری سلیقه‌ای و قراردادی باشد، بلکه اهداف تربیتی و حتی روش‌های تربیتی یا اصول تربیتی، امور فراسلیقه‌ای و فرا‌قراردادی هستند و تابع واقعیت‌ها هستند. بنابراین مربیان اخلاقی براساس واقع‌گرایی اخلاقی باید تلاش کنند که واقعیت‌ها را کشف کنند و مبتنی بر آنها اصول تربیتی را طراحی، و روش‌های تربیتی را ترسیم نموده و مسیر تربیت را سامان بخشند. ثانیاً دومین پیامد واقع گرایی اخلاقی این است که چیزی به نام تهاجم فرهنگی، تهاجم اخلاقی امری توهمی و تخیلی نیست بلکه امری حقیقی و واقعی است. هر برنامه و تبلیغی که برخلاف واقعیت‌های اخلاقی باشد و ما را از نفس‌الامر اخلاقیات جدا کند، نوعی تهاجم علیه اخلاق و فرهنگ تلقی می‌شود، بنابراین تهاجم فرهنگی واقعیت است؛ نگوییم این یک نظریه است و آن یک نظریه دیگر است. بله نظریات اخلاقی مختلفی داریم اما برخی واقعی هستند و برخی ناواقعی هستند. ناواقعی‌ها در واقع برخی ناهنجاری‌ها در حوزه اخلاق هستند که باید جلوی آنها گرفته شود. ثالثاً تساهل و تسامح اخلاقی فرهنگی نمی‌تواند به عنوان یک راهبرد اخلاقی در جامعه تلقی شود بلکه نهایتاً یک راه ‌کنش و راهبرد به حساب می‌آید؛ یعنی در صورتی که تساهل و تسامح به هدف دفاع از ارزش‌ها و حفظ واقعیت‌های اخلاقی باشد و هدف از آن تربیت و جذب افراد به مسیر ارزش‌ها و واقعیت‌ها باشد و افراد را به سمت راه راست هدایت کند، در اینجا تساهل و تسامح اخلاقی درست معنا شده است. در غیر این صورت فی‌نفسه نمی‌تواند ارزشمند باشد و رابعاً امر به معروف و نهی از منکر و دفاع از ارزش‌ها و تلاش در جهت صدور ارزش‌ها یک وظیفه انسانی و واقع‌گرایانه است و وظیفه‌ای است که مطابق با ساختار هستی است و مطابق با واقعیت‌های موجود در عالم است. امر به معروف یعنی دعوت به واقعیت‌های ارزشی و نهی از منکر یعنی پرهیز دادن از نادیده گرفتن ارزش‌هاست. حتی جایی ممکن است که ما جان خود را فدای نشان دادن یک واقعیت اخلاقی به مردم و دفاع از ارزش‌ها بکنیم و اجازه ندهیم آن واقعیت اخلاقی از بین برود و لاجرم جامعه به انحراف صددرصدی کشیده شود. به همین دلیل کاری فوق العاده ارزشمند است. اما معلوم است که در ناواقع گرایی اخلاقی هیچ کدام از این پیامدهای اخلاقی و تربیتی وجود ندارند.