جایگاه صنعت ابریشم در عصر پهلوی

اقتصاد ابریشم با حیات اقتصادی و اجتماعی شمال ایران و بخش بزرگی از مناطق خاوری و مرکزی ایران از گذشته های دور تاریخی تا عصر حاضر پیوند دارد. با این حال درهم تنیدگی اقتصاد ابریشم در گیلان و مازندران بیش از سایر مناطق ایران بوده است. با وجود توانایی جغرافیای و اقتصادی این مناطق در تولید و تجارت ابریشم این محصول در اواخر عصر قاجار روند رو به افولی داشت. افول ابریشم ریشه در نابسامانی های اجتماعی ایران عصر قاجار داشت. عدم حمایت های اقتصادی قاجارها از یک سو و تداوم آشوب های سیاسی و اجتماعی گیلان موجب شد تا تولید و تجارت ابریشم با مشکل جدی مواجه شود. اما با ایجاد حاکمیت مرکزی در عصر پهلوی و رونق کشاورزی، ابریشم نیز بی نصیب از این شرایط نوین نشد. در نتیجه حکومت ایران در عصر پهلوی نخست در دوره رضا شاه برنامه هایی جهت گسترش تجارت ابریشم به کار گرفت و اقدامات حمایتی دولت موجب افزایش تولید پیله ابریشم شد. در کنار تولید پیله، رشد صنایع وابسته با ایجاد کاخانه های حریرباقی زمینه های رشد تولید و تجارت ابریشم را بیش از گذشته فراهم نمود، اما گام بعدی جهت بستر رشد صنعت ابریشم از اواخر دهه چهل خورشیدی با مدرن سازی صنایع ابریشم آغاز شد. استفاده از تکنولوژی های روز دنیا از یک سو و به کارگیری از تجربیات ژاپنی ها در جهت اصلاح نژادی باغ های درخت توت شاهد رونق مضاعف ابریشم در دهه پنجاه خورشیدی در گیلان و مازندران و حتی سایر مناطق ابریشم خیز ایران هستیم. در کنار این اقدامات تاسیس کارخانه های جدید در حوزه صنایع ابریشم موجب معرفی دوباره ابریشم ایران در بازار جهانی این محصول می باشیم. با وجود این اقدامات اساسی در زمینه ابریشم در عصر پهلوی هنوز ابریشم ایران با روزگار طلایی خود در دوره صفوی فاصله داشت. در مقاله حاضر نگارنده تلاش دارد تا به ایران پرسش بپردازد؛ ابریشم ایران در عصر پهلوی از چه جایگاه در صنایع داخلی برخوردار بوده و ایران چه سهمی در تجارت جهانی این محصول داشت؟ مقاله حاضر با استناد به گزارش ها، اسناد و منابع مکتوب با روش تاریخی و به شیوه توصیفی- تحلیلی تلاش دارد تا به بررسی این موضوع بپردازد.