تحولات تاریخی نظام استاد- شاگردی در ایران

مدتی پیش در جریان تدوین لایحه برنامه هفتم توسعه اقتصادی، اجتماعی کشور، بحث نظام استاد-شاگردی مطرح شد و مواد 15 و 16 لایحه مذکور به این امر اختصاص پیدا کرد. اما بر اثر فشارها وانتقادات گسترده، بخصوص از سوی کارگران، در نسخه نهایی و تقدیمی به مجلس شورای اسلامی، این دو ماده از لایحه حذف شد. (1) اما به رغم حذف این مواد از لایحه، حمایت ها و توجیهات بعدی پیشنهاد دهندگان،باعث نگرانی کارشناسان حقوق کار در مورد اجرای ناقص نظام استاد-شاگردی، شده است. آن ها بحث نظام استاد –شاگردی را حلقه ‌مفقوده تربیت نیروی ماهر می دانند و معتقدند: «اگر کسی حرفه‌ای بلد نباشد و بخواهد در کارگاهی آموزش ببیند، نباید کارفرما را ملزم کنیم که حقوقی مطابق با قانون کار را به آن کارگر بدهد. همچنین در دفاع از درج ماده 16 در پیش‌نویس لایحه معتقدند: 'بحث این است که اگر در جایی و برخی از نهادهای حمایتی، نیرویی دارند و به دنبال کمک به آن نیرو هستند، یا به دنبال ایجاد اشتغال می باشند، چنانچه آن کارگر خود رضایت داشت، بتواند با حقوقی کمتر از حداقل دستمزد کار کند'.کارفرمایان تصویب این چنین مقرراتی را موجب گشایش در کار خود می دانند. زیرا باعث می شود تا بدون فشارهای ناشی از مقررات فعلی کار و تامین اجتماعی، بتوانند نوجوانان و جوانان فاقد مهارت را در کارگاه خود به کارگیرند و طبق رویه سنتی نظام استاد-شاگردی، در طول کار و ضمن بهره برداری از نیروی آنان، آموزش های لازم را نیز به ایشان بدهند. اما در مقابل این استدلال کارفرمایان، کارگران و تشکل های آنان و همچنین برخی از کارشناسان حقوق کار معتقدند که این مواد بهانه ای برای فرار کارفرمایان از مقررات کار و تامین اجتماعی بوده است و می تواند زمینه بهره کشی ناعادلانه نیروی کار توسط کارفرمایان سودجو را فراهم کند. زیرا طبق مواد قانونی فوق الذکر، کارفرما، افراد فاقد مهارت را تا سه سال و با نصف حداقل حقوق، که همان مبلغ نیز مبنای پرداخت حق بیمه است، بکار می گیرد و هر زمان که او را نپسندید قراردادش را نیز فسخ می کند. این در حالی است که برای اجرای صحیح این نظام آموزشی و جلوگیری از سوء استفاده برخی از کارفرمایان از وقت، انرژی و توان نیروی کار جوان فاقد مهارت، هیچ نظارتی نیز پیش بینی نشده است.به هر صورت، طرح موضوع استاد-شاگردی به این شکل، انگیزه ای شد برای بنده تا سابقه این نظام آموزشی در کشورمان و ویژگی های آن را در حد بضاعت و فرصت محدود، مطرح کنم، تا با استفاده از تجربیات گذشته، بتوان به صورت مناسب تری، از این ظرفیت آموزشی، برای تامین نیروی انسانی متخصص بهره برد.