واکاوی تطبیقی آثار اضطرار در قتل عمد از منظر حقوق کیفری ایران، کامن لا (انگلستان و آمریکا)

در اکثر نظام های حقوقی دنیا اضطرار (ضرورت) به عنوان یکی از عوامل سلب مسئولیت کیفری محسوب می شود. در نظام حقوقی ایران و نظام حقوقی کامن لا نیز قضیه به همین منوال است. با این توضیح که شرایط تحقق اضطرار به عنوان یک عامل سلب مسئولیت کیفری در حقوق ایران در مقایسه با نظام های کیفری کامن لا تقریباً مشابه است. و در برخی شرایط خاص، مرتکب قتل عمدی مجازات نخواهد شد. از جمله این شرایط، می توان به وضعیت اضطراری اشاره کرد. ولی با این وجود، یک فرق اساسی میان اضطرار در حقوق ایران با حقوق نظام های کیفری کامن لا (انگلیس، آمریکا) از لحاظ قلمرو وجود دارد، یعنی اضطرار در نظام های کیفری کامن لا، صرفاً شامل خطر علیه تمامیت جسمانی (نفس و عضو) می شود ولی اضطرار در حقوق ایران علاوه بر خطر علیه (نفس و عضو) شامل مال نیز می شود. معیار تحقق اضطرار به عنوان یک عامل سلب مسئولیت کیفری در حقوق ایران و کامن لا، معیار نوعی بوده، و اینکه در حقوق ایران قتل عمد در حالت اضطرار رافع مسئولیت کیفری و مجازات نیست ولی در کامن لا این امر در موارد استثنایی به عنوان عامل رافع مسئولیت کیفری تلقی می شود، و همچنین معیار تشخیص تناسب بین خطر و جرم ارتکابی در حقوق ایران و کامن لا بطور یکسان قاعده اهم و مهم است. به رغم وجود اطلاق در عبارات مورد استفاده مقنن ایرانی و نظام کامن لا در تشریح حالت ضرورت از حیث نوع جرم ارتکابی، رویکرد فقه امامیه و نیز کامن لا درباره استماع دفاع اضطرار در قتل عمدی منفی است. در حقوق ایران رویه قضایی مرتبط با موضوع وجود ندارد، اما چنین می-نماید که اکثر حقوقدانان ایرانی با استناد به منابع فقهی، اعتقادی به مسموع بودن دفاع اضطرار در جرم قتل عمدی ندارند. با وجود این شاید بتوان با استناد به ادله ابرازی، تردیدهایی در عام الشمول بودن این اعتقاد ایجاد کرد. در نوشتار حاضر به بررسی تطبیقی آثار اضطرار در قتل عمد از منظر حقوق کیفری ایران، کامن لا (انگلستان و آمریکا) پرداخته شده است.