شاه و گدا در غزلیات حافظ

از جمله مضامین و مباحث بسیار مهم در عرفان که باعث شکل گیری راز و رمزهای عرفانی می شود، مبحث شاه و گداست. این دو مفهوم در اشعار حافظ شیرازی مکررا دست مایه ی بیان معانی عرفانی و گاه زمینی قرار گرفته اند. این مقاله با روش توصیفی تحلیلی به موضوع شاه و گدا و مترادف های آن (سلطان و بنده، غنی و فقیر، خسرو و درویش و...) و تفسیر ابیات آن می پردازد. حافظ در جنبه های مختلفی از جمله معنای مثبت عرفانی یا معنای منفی غیرعرفانی این دو مفهوم را خمیرمایه ی طرح مضامینش قرار داده که به سبب شناور بودن اشعار وی میان حقیقت و مجاز و سه بافت معنایی (حقیقت زبانی، سنت شعری و عرفانی) نمی توان به طور قطع مشخص نمود که منظور حافظ در فلان بیت تنها به گدای مستمند زمینی اشاره دارد یا تنها ممدوح خویش را شاه و صاحب ملک دانسته است. از این رو، در این مقاله به بررسی و تفسیر اجمالی ابیات منتخب می پردازیم تا با تحلیل آنها به فهم بهتر ابیات و شناخت جهان بینی حافظ تا حدی که در این مقال بگنجد، نائل آییم.