سیمای عرفان در کلام سعدی، فرمانروای اخلاق و تربیت

در دیدگاه عرفانی سعدی خداپرستی و اعتقاد عملی به مسایل دینی موج می‌زند؛ ولی به عنوان عارفی کامل که همه مسالک معنوی را در نقطه توحید پیوند می‌دهد، به کتاب هستی و زیبایی‌های آن که به زبان‌های گوناگون تسبیح خداوند می‌کنند، سخن رانده است. سعدی اگرچه درتمام آثارش با صراحت، خویشتن را در زمره ی عارفان نام می‌برد؛ ولی عرفان و دینداری او آرام، معتدل، بی‌ریا و بدون تعصّب است و همواره سعی دارد آموزه‌های عرفانی را در خدمت اجتماع و اصلاح امورمردم به کار برد. شیخ اجل دیدگاه عرفانی بسیار روشن، ساده، طبیعی و خالی از ابهام و پیچیدگی دارد. چه، به نظر او همه افراد انسانی در اصل فطری نیکند و می‌توانند به ذروه‌ی فضیلت و معرفت نایل آیند و نفس خود را از بدی‌ها بپیرانند و به نیکی‌ها بیارایند. ایشان پرهیز از عجب و خودبینی را بر سالکان و عارفان واقعی واجب داشته و معتقد است اگر عارف این پرده‌های گوناگون را کنار زند در آن صورت آفتاب حقیقت را از هر سو تابان می‌بیند و در می‌یابد.