نمودهای کهن‌نمونۀ روایت در شاهنامه برای فیلم‌نامۀ اقتباسی

شناساییِ کهن‌نمونه‌های روایت در شاهنامه، از نخستن گام‌ها برای فیلم‌نامۀ اقتباسی از آن است. به‌ویژه برای آن دسته از فیلم‌نامه‌نویسان که موافق ساختارگرایان و فیلم‌نامۀ سه‌پرده‌ای‌اند. در این جستار، ما به کهن‌نمونه‌های پی‌رنگ، یا از زبانِ سینما به اکسپوزه یا چکیدۀ پی‌رنگ‌های داستان‌های شاهنامه می‌پردازیم که ریزپردازی‌های پی‌رنگ را ندارد و تنها بر خطِ رویدادهای اصلیِ داستان پای می‌فشرد. با نگاهی به کشمکش، که از ساخت‌مایه‌های کلیدی در پرداختِ پی‌رنگ بنیادی داستان است، برآنیم که در شاهنامه می‌توان کمابیش همۀ گونه‌های کشمکش را یافت. کتاب «نامۀ باستان در بوتۀ داستان» به پیروی از گریماس و برمون و در پایان از بارت، در بررسی روایت، واژۀ پی‌رفت را برای هر واحد روایی به کار گرفته است. ازآنجاکه در وارسیِ ساختاری داستان‌های شاهنامه چکیده‌ای کمابیش سه چهارخطی از پی‌رنگ یا اکسپوزه نشان داده می‌شود و چون این چکیدۀ پی‌رنگ در حکمِ الگوهایی در داستان‌های کهن ما تکرار می‌شوند، پس بهترین نام‌گذاری بر آن، کهن‌نمونۀ روایت می‌نماید. با روشی توصیفی - تحلیلی به این برایند رسیدیم که هر اقتباس‌گرِ سینمایی در آغاز باید ساختار داستان‌های شاهنامه را به کمک کهن‌نمونه‌های روایت واکاوی کند تا درون‌مایه‌های نهفته آن را دریابد. سپس آن داستان را با هر نگرشی که دارد، همسو با درون‌مایۀ دلخواهِ خویش با ساختاری سامانمند برای فیلم‌نامه بازآفرینی کند.