تلمیح، انواع آن و کارکرد آن در شعر حافظ

معمولاً حافظ به یک زیبایی در مفهوم غزلیاتش اکتفا نمی‌کند و سعی دارد یک بیت شعر را طوری بیان نماید که چند مفهوم را به‌ طور آشکار و پنهان بیان می‌کند. حافظ یکی از بحث‌برانگیزترین شاعران ایران است که به دلیل استفاده از صنایع ادبی فراوان و گوناگون، فضایی در شعری پدید آورده که هر کسی می‌تواند بنابر ذوق، حال روحی یا تمایل فکری خودش برداشتی مستقل از گفته‌های او داشته باشد. صنایع ادبی، مضمون‌های بدیع، و اندیشه‌ هایی که رنگ اصالت و ابتکار دارد در کلام حافظ همه جا موج می‌زند. حتی عادی‌ترین اندیشه‌ها نیز در بیان او رنگ تازگی دارد. این تازگی بیان، در بعضی موارد نتیجه‌ی یک نوع صنعتگری مخفی است. مناسبات لفظی البته شعر وی را رنگ ادیبانه می‌دهد و آشنایی با لغت و علوم بلاغت وی را در این کار قدرت بیشتر می‌بخشد. التفات و تلمیح به‌عنوان دو صنعت مهم لطف و ظرافتی به کلام او می ‌افزاید. هر چند فراوان دربارۀ حافظ سخن گفته‌اند، ولی هنوز ناگفته‌های بسیار در پرده است و هیچ کس آن گونه که شایسته است، به طور کامل نتوانسته به عمق اندیشه‌های شاعرانه و عرفانی او دست یابد و از آن رند مست لا ابالی جز بی‌نشانی، نشانی به دست دهد؛ کسی که با اندیشه‌های آسمانی و الهامات غیبی خود چنان بادۀ عشقی از میخانه الهی به عاشقان و روندگان کوی دوست چشاند که علم بی‌خبر افتاد و عقل بی‌حس شد. غزل حافظ شعری است لطیف، صاف تراش خورده و جلا یافته که در آن گاهی اوضاع زمانه منعکس می‌شود وگاه احوال و سرگذشت شاعر. منبع عمدۀ اندیشه‌های حافظ غیر از دل حساس و ذوق آفریننده شاعر، مطالعه کتاب است. لطف بیان تلمیح را از قرآن و تفاسیر آن آموخته است و باریک اندیشی و دقت نظر را از آثار حکما و متکلفان. ساختار تلمیحات حافظ ضمن داشتن مبنای قرآنی، به داستان زندگی پیامبران (حضرت نوح؛ حضرت موسی، حضرت عیسی، حضرت یعقوب، حضرت سلیمان، حضرت خضر، پیامبر اسلام، حضرت قایم ....) صنایع ادبی، ضرب‌المثل‌ها و ..... اختصاص دارد.