بررسی مفاهیم استعاری نام اندام‌ها در امثال الحکم دهخدا

زبان شناسان شناختی معتقدند بخش اعظم معنای استعاری در زبان، محصول تجارب ما از بدنمان است. جانسون در کتاب «بدن در ذهن» (1987) به اهمیت الگوهای برخاسته از تجربۀ بدنی انسان‌ها در شکل‌دهی به مفاهیم عقلانی اشاره می‌کند و نشان می‌دهد که چگونه ذهن از تجربیات بدنی، مفاهیم روزمره می‌سازد؛ ازاین‌رو بدن را می‌توان یکی از وسیع‌ترین حوزه‌های نمود «استعاره مفهومی» و تحقیق درباره آن‌ها دانست؛. در این پژوهش با استفاده از روش توصیفی تحلیلی و با بهره گیری از منابع کتابخانه‌ای به بررسی برخی از الگوهای فرهنگی‌ای پرداخته شده است که بر آفرینش استعاره‌های مفهومی با محوریت اندام‌های بدن در زبان فارسی و به‌ویژه در امثال الحکم تاثیر داشته‌اند. با توجه به گستردگی حیطۀ موضوع، پیکرة تحقیق حاضر بر اساس نام سه عضو از اعضای بدن (چشم، سر، زبان) شکل‌گرفته است. نتایج پژوهش نشان می‌دهد با بررسی شمار معدودی از اصطلاحات و ضرب‌المثل‌های روزمرۀ زبان فارسی بر پایۀ واژۀ «سر» این مسئله استنباط می‌شود که این اندام واژه در اغلب ضرب‌المثل‌ها در حوزۀ استعاری «ظرف» مفهوم‌سازی شده است. ظرفی برای احساسات، جرئت، خاطرات، افکار و تصورات. اندام واژه «چشم» نیز اغلب به‌صورت مفهومی انتزاعی به‌کاررفته است به عبارتی در مفهوم‌سازی استعاری چشم از حوزه‌های مبدا همچون «چشم انسان است، چشم ظرف و شیء است» ، بهره گرفته‌شده است. در خصوص اندام واژۀ زبان نیز یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد پربسامدترین و قوی‌ترین مفاهیم استعاری این اندام واژه با محوریت «زبان انسان است، زبان شی (آسیب‌رسان) است و زبان مکان است» ساخته‌شده است.