رویکرد ایجابی به نگاه معرفتی عطار در داستان شیخ صنعان

داستان شیخ صنعان حکایتی رمزی است که عطار در منطق الطیر با نگاهی معرفتی به آن و پردازش صحنه‌ های مختلف داستان به دنبال برجسته نمودن فرهنگ معرفتی برای سالکان نوسفر در این راه روشن و نورانی است؛ از همین رو، با طرح داستان و پردازش شخصیت‌های اصلی و فرعی در این داستان، به گونه‌ای تعلیق‌های داستانی را جذاب نموده تا با ایجاد حس همذات پنداری، خواننده را با انگیزه، در پرده‌های مختلف داستان، از نقطه شروع تا پایان داستان، با اندیشه خود همراه کند. یکی از موضوعات مهم و محوری در این پژوهش، داشتن رویکردی ایجابی، خاکستری و دو سویه به شخصیت‌های این داستان است؛ برای نمونه، شیخ صنعان به عنوان شخصیت اصلی داستان، نمادی از انسان پاک است که از مرتبه لاهوتی، به دلیل تعلق خاطر به معشوق ترسایی، به مرتبه ناسوتی سقوط می‌کند و در مرتبه خاکی، گرفتار دام تعلقات نفسانی می‌شود؛ به هر گناهی دست می‌زند و به همه چیز آلوده می‌شود؛ به گونه‌ای که گوهر آسمانی و انسانی خویش را فراموش می‌کند و با آلودگی‌های زمینی‌ انس می‌گیرد؛ امّا این وضعیت، با دعا و نیایش مریدان این پیر، ماندگار نمی‌شود و با مدد غیبی از این اسارت نجات پیدا می‌کند و به خویشتن خویش در وادی حقیقت باز می‌گردد. عطار در طرح این داستان، به صورت محوری به دنبال برجسته نمودن فرهنگ معرفتی و روشن نمودن جایگاه پیر، سلوک حقیقی و واقعی، تبعیت و تسلیم محض سالک از پیر است. از نگاه عطار در صورت تبعیت نکردن سالک از خضر راه، بدون شک، سالک، در این راه، آسیب‌های فراوانی خواهد دید. عطار چنین وضعیتی را موید نداشتن درک صحیح از فرهنگ معرفتی می‌داند. آن‌چه از نگاه عطار در فرهنگ معرفتی و سلوک الی الله، برای سالکان این راه حقیقی، پس از داشتن خضر راه مهم و حیاتی است، پیوستگی در دعا، ذکر، توجه و توسل به ساحت ربوبی است که در حقیقت، در چنین فضایی، تبدیل و تبّدل از ظلمت به نورانیت صورت می‌گیرد؛ در غیر این صورت، حیرانی و سرگشتگی، پیوسته پا برجا خواهد بود.