نابرابری‌های فضایی (شکاف‌های شهری- روستایی)، چالش اصلی ناپایداری توسعه در مناطق مختلف کشور

امروزه وجود نابرابرهای منطقه‌ای و فاصله‌های درآمدی و سرمایه‌ای میان نواحی مختلف جامعه، به‌ عنوان یکی از موانع مهم توسعه به ‌حساب می‌آید. نابرابری‌های میان مناطق محروم (مرزی یا غیرمرزی) و مناطق برخوردار از توسعه و شکاف‌های شهری- روستایی، مهم‌ترین مصداق نابرابری‌های فضایی و منطقه‌ای هستند. در این مقاله سعی می‌شود با روش تحلیل ثانویه، میزان یکپارچگی یا شکاف مناطق شهری و روستایی کشور بر حسب چهار متغیر، مکان‌های استقرار جمعیت، بخش‌های عمده اقتصادی و تولیدی، میزان و توزیع فقر و شکاف درآمدی و هزینه‌ای در چهار دهه اخیر مورد مطالعه قرار گیرند. ارزیابی عملکرد نظام برنامه‌ریزی فضایی در کشور نشان می‌دهد این نظام با نوعی رویکرد بخشی و غیرآمایشی، با تاکید بر دو محور تمرکزگرایی و شهرگرایی، بر نابرابری‌ و فاصله میان مناطق پیرامونی و مناطق مرکزی کشور از یک سو و مناطق شهری و روستایی از سوی دیگر افزوده است. طی چهار دهه اخیر در کشور، نوعی شهرنشینی روزافزون، بی‌رویه و گاهی ناموزون به ضرر پایداری و تعادل جمعیت در مناطق شهری کوچک و مناطق روستایی اتفاق افتاده که لزوماً با توسعه متوازن منطقه‌ای همراه نبوده ‌است. شهرهای بزرگ جاذب جمعیت کار در حاشیه خود بوده‌اند که با خود نوعی زندگی توام با فقر را در بخش‌های حاشیه‌ای و روستایی ایجاد کرده‌ است. طی این سال‌ها، با وجود کاهش معنادار فقر مطلق در جامعه، هنوز بار فقر همچنان بر دوش روستاییان، آن‌ هم بیشتر در مناطق محروم سنگینی می‌کند. شاخص‌های درآمد و هزینه نیز به نفع شهرنشینان بوده‌ است. به ‌طور کلی داده‌های کلان در کشور نشان می‌دهد که نابرابری فضایی در مناطق کشور وجود دارد اما هر جا که پیوندهای شهری- روستایی برقرار و تقویت شده است، نابرابری‌های منطقه‌ای و شهری- روستایی کاهش یافته است.