ظرفیت‌های قانون جدید بانک مرکزی در اجرای نظارت شرعی بانکی با نگاهی به تجارب بین‌المللی

نظارت شرعی در بانکداری، سیاستی برای اطمینان از انطباق قراردادها و عملیات بانکی با موازین شریعت مقدس است. امروزه بانک‌های اسلامی جهان به فراخور ظرفیت‌ها و قابلیت‌های موجود، مبحث نظارت شرعی را جدی گرفته و سازوکارهایی را برای آن تدوین و اجرا می‌نمایند. این گستردگی به حدی است که هیئت خدمات مالی اسلامی (ifsb)، نظارت شرعی را به عنوان رکنی مهم در برقراری و استقرار حاکمیت شرعی در بانک‌های اسلامی معرفی می‌نماید. در یک دسته‌بندی نظارت شرعی به دو دسته برون‌سازمانی و درون‌سازمانی تقسیم می‌شود. در دسته برون‌سازمانی، نظارت و قانون‌گذاری نهادهای بالادستی همچون بانک مرکزی، بانک‌های اسلامی را مجبور به انطباق با شریعت می‌نماید. در دسته درون‌سازمانی بانک‌های اسلامی با ایجاد کمیته‌های تخصصی فقهی در بدنه خود، وظیفه مشاوره، نظارت و مراقبت از رعایت موازین شریعت در بانک مطبوع خود را بر عهده دارند. در این مقاله به دو نمونه پاکستان با رویکرد فعالانه و مداخله‌گرانه و عربستان سعودی با رویکرد منفعلانه در سطح ملی اشاره شد. در ادامه، قانون جدید بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران از حیث توجه به مقوله نظارت شرعی با تاکید بر جایگاه شورای فقهی مورد بررسی قرار گرفته و وضع قانون با رویکرد دو کشور نمونه بررسی تطبیقی شد. مشاهدات نشان داد که کشور پاکستان با تاکید گسترده بر نقش کمیته‌‌های تخصصی فقهی درون بانکی توجه بهتری به نظارت شرعی داشته است در حالی که عربستان با فقدان نهاد متمرکز نظارت شرعی در بانک مرکزی در جایگاه پایین‌تری قرار گرفته است. در انتها با توجه به تجربه نمونه‌های بین‌المللی مورد بررسی و ظرفیت و توان قانون جدید بانک مرکزی کشور، توصیه‌های سیاستی جهت تقویت نظارت شرعی در نظام بانکداری جمهوری اسلامی ایران ارائه گردید.

the capacities of the new law of the central bank in the implementation of sharia banking supervision with a view to international experiences

shariah supervision in banking is a policy to ensure the compliance of banking contracts and operations with the standards of the holy shariah. now, the islamic banks of the world take the issue of sharia supervision seriously and develop and implement mechanisms for it, taking advantage of their existing capacities and capabilities. this extent is such that the islamic financial services board (ifsb) introduces sharia supervision as an important pillar in the establishment of sharia governance in islamic banks. in one category, sharia supervision is divided into two categories: extra-organizational and intra-organizational. in the first category, the supervision and legislation of upstream institutions such as the central bank forces islamic banks to comply with sharia. in the second category, islamic banks are responsible for advising, monitoring and taking care of compliance with shariah standards by establishing jurisprudential committees in their bodies. in this article, two examples of pakistan with an active and interventionist approach and saudi arabia with a passive approach were mentioned. in the following, the new law of the central bank of the islamic republic of iran was examined in terms of the sharia supervision category, with emphasis on the position of the jurisprudence council, and the law was compared with the approach of two sample countries. observations showed that the country of pakistan has paid better attention to sharia supervision with a wide emphasis on the role of specialized jurisprudential committees within the bank, while saudi arabia has been placed in a lower position due to the lack of a centralized institution of sharia supervision in the central bank. in the end, according to the experience of the international examples examined and the capacity and power of the new law of the central bank of iran, policy recommendations were presented to strengthen sharia supervision in the banking system of the islamic republic of iran.