رویکرد انتقادی نسبت به تصویرسازی شخصیت حضرت فاطمه زهرا(س) در آثار مستشرقان دایره‌المعارف نویس

تاریخ اسلام با فرهنگ شرق‌شناسی پیوندی دیرینه خورده است. از دیرباز شناخت اسلام پایه و اساس شرق اسلامی بوده است و رکن اصلی معرفت‌یابی در حوزه تاریخ اسلام به شناخت سیره و سنت و زمانه رسول خدا(ص) و اهل‌بیت ایشان و صحابه به معنای وسیع آن بازمی‌گردد. همین پیوستاری معنایی موجب شده است تا خاورشناسان متعددی به‌دنبال شناخت اسلام و تشریح مبانی آن و نیز واکاوی زوایای حیات رسول خدا(ص) و اهل‌بیت(ع) به‌ویژه دختر رسول خدا(ص)، فاطمه زهرا(س) به‌مثابه اسوه رفتاری جامعه زنان مسلمانان بپردازند. این درحالی است که به دلایل مختلف از جمله ارتباط نسبی با رسول خدا(ص) و وصی او و همسری علی(ع) و مادری حسنین (ع) و نیز متاثر از شخصیت بی‌بدیل او در تاریخ اسلام به مثابه کنش‌گری سیاسی و مذهبی بویژه در بزنگاه تاریخی پس از رحلت رسول خدا(ص) شناخت حضرت زهرا را برای مستشرقین ضروری و الزامی نموده است. یکی از مهم‌ترین و البته فنی‌ترین و شاید سهل‌الوصل‌ترین مطالعات تاریخی که می‌تواند تصویری علمی از حضرت زهرا(س) ارائه دهد دائرة‌المعارف‌ها هستند که ضمن وسعت مخاطبان عام، متخصصان سطوح میانی را نیز شامل می‌شوند. این مقاله قصد دارد تا ضمن بررسی مدخل‌های فاطمه زهرا(س) در دائره‌المعارف‌های اسلام چاپ قدیم و جدید و بریتانیکا، ایرانیکا، دین، قرآن و دائره‌المعارف اسلام و مسلمانان، به این سوال پاسخ دهد که نویسندگان این مدخل‌ها چه کسانی هستند و چه تصویری از فاطمه زهرا ارائه داده‌اند؟ به دلیل ماهیت تاریخی و رویکرد انتقادی روش مطالعه در این مقاله روش تاریخی historical criticism متکی بر توصیف و تحلیل داده فراتر از تفسیرها و روایت‌های جزمی ‌خواهد بود.