مبانی الهیاتی و اصول راهبردی در گفتگوی ادیان و مذاهب با رویکرد اسلامی

از دیر باز تاکنون، «گفتگو» به عنوان فرآیند و راهکاری موثر و معقول برای تامین مصالح و منافع انسان از سوی حکما به کار گرفته شده است. یکی از عرصه‌های مهم کاربست گفتگو، گفتگو بین ادیان مختلف است. کارآمدی راهکار گفتگو از یک سو و رسالت بنیادین ادیان به عنوان نقشه هدایت و سعادت ابدی بشر، متولیان ادیان را موظف به استمداد جستن از این راه‌کار کم نظیر و تجربه شده می‌نماید. این پژوهش با بررسی منابع و متون دینی، مبانی و اصول الهیاتی گفتگوی بین ادیان و مذاهب را استخراج نموده و با روش توصیفی تحلیلی و جمع‌آوری کتابخانه‌ای داده‌ها به بررسی و تحلیل محتوا و مدارک دست‌یافته پرداخته و نشان می‌دهد که استخراج مفاهیم و مبانی از معارف اسلامی از مهم‌ترین و بهترین مدلها جهت گفتگوی بین ادیان است. بر اساس نتایج حاصله مبانی و شاخصه‌های 1- محدودیت دانش بشری و معارف مدون یک مذهب؛ 2- ضرورت تبیین و عدم کتمان علم توسط فرهیختگان هر مذهب؛ 3- تصریح قرآن بر حفاظت از معیارها، اصول و ارزش‌های مشترک بین ادیان؛ 4- الزام علما به تبلیغ رسالات الهی؛ 5- بیان آداب گفتگو در قرآن؛ 6- سیره عملی پیامبر اکرم و اولیای دین در اعصار مختلف در گفتگوی بین ادیان؛ در منابع و معارف اسلامی پر تکرارتر است. معارف اسلامی ضمن توجه به ضرورت گفتگوی بین ادیان؛ تاکید به برخی اصول و مولفه‌های راهبردی را نیز گوشزد می‌نماید: الف) گفتگو با هدف حقیقت‌جویی و روشن‌گری؛ ب) کاردانی و تخصص کافی طرفین مناظره؛ ج) زمان شناسی و بصیرت، قاطعیت و صراحت و اخلاق مداری همه جانبه با موافقان و مخالفان و حتی معارضان در گفتگو. در نتیجه یکی از راه‌کارهای موفق و کارآمد برای روشن‌گری اذهان به منظور رفع سوء تفاهم‌ها و منازعات بین ادیان و مذاهب اعتصام به حبل الهی و تمسک به گفتگو و رونق مناظرات علمی تقریب مذاهب است.

theological foundations and strategic principles in the dialogue between religions with an islamic approach

since long ago, &dialogue& has been used by wise men as an effective and reasonable process and solution to secure human benefits and interests. one of the important fields of dialogue is the dialogue between different religions. on the one hand, the effectiveness of the dialogue method and the fundamental mission of religions as a plan for the guidance and eternal happiness of mankind obliges the guardians of religions to seek help from this unique and experienced method. this research has extracted the theological principles of the dialogue between religions by examining religious sources and texts, and using the descriptive analytical method and library collection of data, it has examined and analyzed the content and documents obtained and shows that extracting concepts and foundations from islamic teachings it is one of the most important and best models for dialogue between religions. based on the results of the foundations and indicators of 1- the limitation of human knowledge and written teachings of a religion; 2- necessity of explaining and not hiding knowledge by educated people of every religion; 3- qur’an’s clarification on the protection of common standards, principles and values between religions; 4- the obligation of scholars to propagate divine messages; 5- expressing conversational manners in the qur’an; 6- the practical course of the holy prophet and religious leaders in different eras in the dialogue between religions; it is more frequent in islamic sources and teachings. islamic education while paying attention to the necessity of dialogue between religions; he also points out the emphasis on some strategic principles and components: a) dialogue with the purpose of truth-seeking and enlightenment; b) adequate expertise and expertise of the parties to the debate; c) timeliness and insight, decisiveness and frankness and all-round ethics with supporters and opponents and even opponents in the conversation.