احیای بافت های کهن و فرسوده شهری، احیای فرهنگ و تاریخ شهرهای ایرانی

شهر، امروزه به عنوان یکی از عظیم ترین دستاوردهای فرهنگ و تمدن و یکی از فرگیرترین پدیده های اجتماعی عصر حاضر مطرح است.(حسامیان و همکاران،1376: 3). کیفیت های محیطی از مهم ترین موضوعات مدنظر در طرح های توسعه شهری و مهم تر از آن، پروژه های نوسازی بافت های فرسوده شهر می باشد. فرسودگی از مهم ترین مسایل در فضای شهرهاست که سبب عدم تعادل، بی سازمانی و بی قوارگی شهرها می شود. فرسودگی عاملی است که به زدودن خاطرات جمعی، افول حیات شهری و روزمرگی حیات شهری کمک می کند. این عامل با کاهش عمر اثر و با شتاب کم و بیش تند، به سمت نقطه پایانی خود حرکت می کند. وجود بافت و بنا های با ارزش فرهنگی و تاریخی این مرز و بوم و سابقه تمدن شهرسازی و معماری در ایران، میراث گران بهایی است که حفظ و مرمت و احیای آن ها به ارزش های تاریخی و تمدن بشریت و به غرور ملی و فرهنگ و افتخارات به عنوان پشتوانه بزرگ علمی کشور، هویت می بخشد. مراکز شهرها با ویژگی های تاریخی و بناهای سنتی، ارزشمندترین آثار به جای مانده از ادوار گذشته و هویت اجتماعی، فرهنگی هر شهر و کشوری محسوب می شوند. (حبیبی، پوراحمد، مشکینی،1386: 164). مقاله حاضر به روش توصیفی- کتابخانه ای و گردآوری منابع دسته اول از کتب و مجلات معتبر تهیه شده است و نشان می دهد که علیرغم وجود برنامه های متنوع و طرح های سامان دهی بافت های فرسوده شهری در کشور، اما برای احیای این بافت ها، اهتمام کافی صورت نگرفته است. در صورت بی توجهی بیش از پیش مسیولین مربوطه به بافت های ارزش مند شهرها، در مسیر نابودی کامل قرار خواهند گرفت و این یعنی تیشه به ریشه ی هویت و فرهنگ و تاریخ شهرهای ایران که خود زمانی الگوی شهرسازی و معماری شهرهای کشورهای مسمان نشین بودند. حفاظت از این گونه ارزش های سنتی و تاریخی در چهارچوب مرمت، احیا، باززنده سازی و نیز حفظ اصالت معماری و شهرسازی، به معنای حفاظت از فرهنگ جامعه است. بنابراین رویکرد و هدف اصلی مقاله، حفظ و احیا ساختار فرهنگی، تاریخی و معماری در شهرهای کشور است، شهرهایی که دارای بافت های سنتی، کهن، ارزش مند اما در حال فرسودگی و فراموشی اند. شهرهای ایران در طول دوره های تاریخی، با تکیه بر هنر، خلاقیت و ابتکارات ملی و حفظ و نمایش اصالت ایرانی به صورت درون زا، به رشد و بالندگی و تکامل رسیده بودند که متاسفانه در طول چند دهه اخیر به کلی دگرگون شدند و خصوصیات کالبدی، ارزش های فرهنگی، ویژگی های اجتماعی، هنری و تاریخی خود را از دست دادند. با پذیرش سبک مدرن و تبعیت از الگوهای غربی در دهه 1300 خورشیدی، تغییرات جدیدتری در این راستا آغاز گردید. شهرهای ایران در آن سال ها با تقلید از غرب و دنیای سرمایه داری، الگوهای برون زا را پذیرفتند و بافت قدیمی خود را از هم گسیخته دیدند و در پی آن مشکلات عدیده ای مانند تراکم جمعیت، انواع آلودگی، حاشیه نشینی در شهرهای بزرگ کشور به ویژه تهران، پدیدار گشت. حتی تهیه طرح های جامع شهری به خاطر پیروی از شیوه های غربی و به خاطر آن که این طرح ها با برنامه ریزی در سطوح ملی، منطقه ای، شهری و محلی کشورمان همخوانی نداشت، نتوانستند نتایج مفید و مثمرثمری داشته باشند. اقدامات و برنامه های شهرسازی کشور، بدون هیچ توجهی موجبات نابودی ارزش های سنتی و یادگاران فرهنگ اصیل ایرانی در شهرهای کشورمان را فراهم آورد. طرح های بهسازی و نوسازی بافت های کهن ایران تا دهه هفتاد، بیش تر در چهارچوب طرح های جامع و تفصیلی صورت می گرفت اما در 30 سال اخیر به شکل طرح های باززنده سازی، طراحی، سامان دهی، نوسازی و غیره توسط سازمان های مختلف صورت گرفته است که هنوز هیچ کدام از این طرح ها به اهداف خود دست نیافته اند. (حبیبی، پوراحمد و مشکینی، 1386: 222 و 223)