تاملی کثرت‌گرایانه بر مفهوم کاتارسیس ارسطویی

کاتارسیس یکی از مناقشه‌برانگیزترین ایده‌های مطرح شده در قلمرو زیبایی‌شناسی و فلسفه هنر است. فقدان تعریف دقیق ارسطو در فن شعر از این مفهوم، یکی از دلایل ابهام آن است. همین مسئله باعث شده منتقدان و فلاسفه درباره این ایده گمانه‌زنی کنند و تفاسیری مختلف از آن ارائه دهند. در این مقاله تلاش خواهیم کرد به شاخص‌ترین تعابیری که از این ایده به دست آمده بپردازیم. از این منظر، سه تفسیر شاخص ارائه شده از این ایده در سه قلمرو مختلف اخلاقی (تزکیه)، روان‌شناختی (پالایش) و معرفتی (شفافیت) را از نظر خواهیم گذارند و به‌موازات آن تلاش می‌کنیم به نسبت این ایده با سایر مفاهیم زیبایی‌شناختی، ازجمله لذت تراژیک، نقص تراژیک و معرفت تراژیک نیز بپردازیم. همچنین آرای برخی از فلاسفه، همچون نیچه و هیوم را که دغدغۀ تراژدی داشته و در باب آن قلم‌فرسایی کرده‌اند ‌به‌ویژه آن فرازهایی که به تقویم مفهوم کاتارسیس همت گمارده‌اند‌ را از نظر خواهیم گذراند. در نهایت، نشان خواهیم داد که ایده کاتارسیس، ایده‌ای واجد تکینگی و کثرت‌مندی است که قابل تقلیل به مفاهیم انتزاعی اندیشه نبوده و در قالب یک کلان‌روایت خاص، قابل حصر نیست، بلکه به‌فراخور چشم‌اندازی که از آن نگریسته می‌شود یا زمینه‌ای که در آن به‌کار می‌رود، معنا و خویش‌کاری خاص خود را پیدا می‌کند.

a pluralistic reflection on the aristotelian concept of catharsis

catharsis is one of the most controversial ideas presented in the realm of aesthetics and the philosophy of art. aristotle’s lack of a precise definition of this concept in poetics is one of the reasons for its ambiguity. this issue has led critics and philosophers to speculate about this idea and offer various interpretations of it. in this article, we will attempt to address the most prominent interpretations that have emerged regarding this idea. from this perspective, we will examine three significant interpretations of this concept that have been proposed in three different domains: ethical (purification), psychological (refinement), and epistemological (clarity). alongside this, we will also explore the relationship of this idea with other aesthetic concepts, including tragic pleasure, tragic flaw, and tragic knowledge. additionally, we will review the views of some philosophers, such as nietzsche and hume, who have had concerns about tragedy and have written extensively on the subject—particularly those passages that have contributed to the clarification of the concept of catharsis. ultimately, we will demonstrate that the idea of catharsis is one characterized by uniqueness and plurality, which cannot be reduced to abstract concepts of thought and cannot be confined within the framework of a singular grand narrative. instead, it finds its meaning and specific functionality depending on the perspective from which it is viewed or the context in which it is employed.