خوانش غزالی از تجرد نفس از منظر پروکلوس؛ نوآوری یا پیروی

مسئله تجرد نفس، از مباحث مهمی است که همواره کانون توجه متفکران مختلف بوده است. به‌ عقیده پروکلوس، نفس امری غیرمادی و پدیدآورنده جسم است؛ به‌ طوری‌ که جسم پدید آمده است. غزالی نیز برخلاف اشعریان پیش از خود که اعتقادی به تجرد نفس نداشتند، نفس را مجرد می‌دانست و با استفاده از دلایل عقلی و نقلی، در اثبات این مهم کوشیده و معتقد است گرچه عقل قادر است در دفاع از تجرد نفس دلیل اقامه کند، اما باید نتیجه از راه شرع اثبات شود. این پژوهش درصدد است با مطالعه تطبیقی ادله پروکلوس و غزالی بر اثبات تجرد نفس، به بیان و سنجش نوآوری یا عدم نوآوری غزالی در این‌باره و موافقت یا اختلاف نظر او با پروکلوس بپردازد. هر دو اندیشمند، ادله فراوانی در اثبات این موضوع مطرح کرده‌اند که بعضی از این علل در هسته بنیادی خود، از قابلیت اشتراک و انطباق با یکدیگر برخوردارند. به این منظور، در مقاله حاضر این علل را بر اساس تعریف نفس، علم نفس، حرکت یا خودمتحرِّک بودن نفس و جایگاه نفس در بدن، مورد تامل و واکاوی قرار می‌دهیم. فرضیه نوشتار حاضر این‌است که غزالی در برخی از این ادله هم‌نوا با پروکلوس است و در برخی دیگر، با رویکردی دینی‌ ‌کلامی ظاهر می‌شود و در مقام یک عالم دینی، ادله خود را ارائه می‌کند.

al-ghazali’s reading on the immateriality of the soul from the perspective of proclus: innovation or following

the issue of the immateriality of the soul is one of the most important issues that has always been the focus of various thinkers. according to proclus, the soul is immaterial and the creator of the body so the body that has arisen has arisen. al-ghazali, unlike her predecessors, who did not believe in the abstraction of the soul, considers the soul to be single and tries to prove this by using rational and narrative reasons and believes that although the intellect can provide reasons in defense of the celibacy of the soul, the result must be proven through sharia law. this study seeks to measure the innovation or non-innovation of al-ghazali in this field and her agreement or disagreement with proclus by a comparative study of the arguments presented by proclus and ghazali. both thinkers have argued that some of these causes are fundamentally compatible with each other at their core. for this purpose, in the present article, we consider these causes based on the definition of the soul, the science of the soul, the movement or self-moving of the soul and the position of the soul in the body. the present article hypothesizes that al-ghazali appears in some of these arguments in line with proclus and others with a religious-theological approach and presents his arguments as a religious scholar.