ابن ‌سینا و تمایز وجود شناختیِ هیدگری

یکی از عمده‌ ترین استنادات هیدگر در توضیح فرآیند نسیان وجود در تاریخ متافیزیک، عدم التفات به تمایز وجودشناختی از سوی اصحاب متافیزیک است که بر اساس آن، باید از فروکاستن وجود به موجودی خاص اجتناب ورزید. به‌زعم هیدگر، در پی عدم التفات به تمایز وجودشناختی در طول تاریخ فلسفه، فیلسوفان اغلب از مداقّه در «معنا» و «حقیقت» وجود صرف‌نظر کرده‌اند. اما چنانکه می‌دانیم یکی از دقت‌نظرهای هوشمندانه فیلسوفان مسلمان در مواجهه با مبانی وجودشناختی فلسفه یونان، التفات به تمایز میان وجود و ماهیت است. التفات جدی به این تمایز، که نخست در آراء فلسفی فارابی انعکاس یافته، نزد ابن‌ سینا به یکی از مبانی اصلی وجود ‌شناسی بدل شده است. پرسش و مساله اساسی در این میان آن است که آیا می‌توان تمایز میان وجود و ماهیت و مباحث وابسته به آن را نزد فیلسوفان مسلمان، به‌ویژه ابن‌سینا مصداقی از تمایز وجودشناختی مطلوب هیدگر به‌شمار آورد؟ نتایج بررسی‌ها در پژوهش پیش‌رو نشان می‌دهد که به‌رغم ابداعات و دستاوردهای وجودشناختی ابن‌سینا، وجود در منظومه فکری او به‌مثابه یک اُبژه مد‌نظر قرار می‌گیرد؛ به‌نحوی‌که حتی در تحلیل ذهنی، متاخر از چیستی یک موجود انگاشته می‌شود و در زمره مقوّمات هویّت آن به‌شمار نمی‌آید. این شیوه مواجهه با مساله وجود، علاوه بر آنکه پرسش از معنا و حقیقت وجود را مغفولٌ عنه می‌نهد، وجود را به‌مثابه حضور، نامستوری و افق گشایش به فراموشی می‌سپرد و در نهایت، دستگاه مفهومی و معرفت‌شناسی ویژه موجودات را در تحلیل آن به کار می‌گیرد و به این ترتیب از التفات به تمایز وجود شناختی مطلوب هیدگر روی می گرداند.

avicenna and heidegger’s ontological differentiation

one of heidegger’s major citations in explaining the process of forgetting being in the history of metaphysics is the lack of attention paid to ontological differentiation by metaphysical companions, according to which one should avoid reducing being to a particular being. according to heidegger, due to the lack of attention to ontological differentiation throughout the history of philosophy, philosophers have often neglected a careful study of the meaning and truth of being. but as we know, one of the clever considerations of muslim philosophers is to pay attention to the distinction between being and quiddity. serious attention to this distinction, which is first reflected in farabi’s philosophical views, has become one of the main foundations of ontology for avicenna. the fundamental question here is whether the distinction between being and quiddity and related issues can be considered by muslim philosophers, especially avicenna, as an example of heidegger’s desirable ontological differentiation. the results show that in avicenna’s intellectual system, being is considered as an object; in such a way that even in mental analysis, the latter is considered to be what a being is and is not considered as a component of its identity. this way of dealing with the problem of being, in addition to ignoring the question of the meaning and truth of being, forgets it as a presence, ambiguity, and opening horizon and thus refuses to pay attention to heidegger’s desirable ontological differentiation.