تحلیلی فلسفی و اجتماعی از نقش خیریه‌های آموزش عالی برای تحقق استقلال آکادمی و مسئولیت اجتماعی دانشگاه

در دهه‌های اخیر ادبیات فلسفی و اجتماعی مفصلی پیرامون مسئولیت اجتماعی دانشگاه در جهان و ایران تولید شده است. بر اساس برخی از همین داده‌ها، دانشگاه دولت‌محور ایران، به‌ویژه در دهه‌های اخیر، در معرض این اتهام بوده که بیش از آن که آکادمی در معنایی راستین باشد، بنگاه دولتی صدور مدرک بوده و درنتیجه، خدمتی مستقیم به جامعه محلی و ملی خود نکرده و مسئولیتی در قبال آنها نداشته است. آنچه در این میان پرسیده نشده این‌است که آیا چنین دانشگاهی در اتخاذ مشی خود در قبال جامعه، از آزادی و استقلال لازم برخوردار بوده است یا نه؟ واقعیت آن‌است که دانشگاه نامستقل ما از آغاز، جامعه را از معبر دولت و به‌نحو غیرمستقیم، دیده و گاه پشتیبانی کرده است. راه‌حل‌های دولت نیز در این‌باره عمدتاً ذیل مرکزگرایی و از معبر بروکراسی دولتی ارائه و اِعمال شده است. این نوشتار با رویکردی فلسفی‌‌اجتماعی، تلاش دارد با تعریف و تبیین واسطه‌ای به‌نام «خیریه‌های آموزش عالی» در میانه دانشگاه و دولت و جامعه، نشان دهد که چگونه می‌توان ضمن تبیین یکی از ارکان استقلال دانشگاه از دولت و جامعه، و استقرار آکادمی بر منطق مستقل کنشگری علمی خویش، از ظرفیت وجودی این خیریه‌ها برای نیل به دو رکن بنیادی دانشگاه، یعنی استقلال و مسئولیت اجتماعی آن در قبال جامعه و متقابلاً‌، مسئولیت جامعه در قبال دانشگاه، استفاده کرد. این راه‌حل، الگویی از مدیریت دانش و دانشگاه را پیشنهاد می‌دهد که بر اساس آن، دولت می‌تواند از بسیاری از تکالیف پیشین خود در قبال دانشگاه، آزاد شود. در پایان این نوشتار نیز چند راهکار به‌منظور اجرایی‌سازی این ایده در ایران پیشنهاد می‌شود.

a philosophical and social analysis of the role of higher education charities in realizing academic independence and social responsibility of university

in recent decades, detailed philosophical and social literature on the social responsibility of universities has been produced in the world and in iran. according to some of the same data, iran’s state-oriented university, especially in recent decades, has been accused of being a state-owned institution for issuing degrees rather than an academy in a true sense, and as a result, it has not rendered direct service to its local and national community and has not been responsible for them. what has not been asked is whether such a university had the necessary freedom and independence in adopting its policy towards society or not. the fact is that our non-independent university has seen and sometimes supported society through the government. the government’s solutions in this regard have been presented and implemented mainly under centralism and through the government bureaucracy. this article, with a social-philosophical approach, tries to define and explain an intermediary called higher education charities between the university, the state, and society, and show how one of the pillars of the university’s independence from the state and society, and the establishment of the academy on the independent logic of its scientific activism, can be used to understand the existential capacity of these charities to achieve the two fundamental pillars of the university, namely its independence and its social responsibility towards the society and, in turn, the responsibility of the society towards the university.  this solution proposes a model of knowledge management and the university according to which the government can be free from many of its previous obligations to the university. at the end of this paper, some solutions are proposed in order to implement this idea in iran.