الگوی ارتباطی فرهنگی دعا در فرهنگ اسلامی شیعی با تاکید بر ادعیه صحیفه سجادیه

دعا معمولاً به‌عنوان یک پدیده فردی دیده می‌شود اما واقعیت امر این است که عمیق‌ترین و پیچیده ترین اشکال ارتباطی در قالب آن تحقق می یابد. در این مقاله تلاش شده با بررسی آیات و روایات و سیره معصومین (ع)، جنبه‌های عرفانی و فلسفی دعا و مقایسه آن با تعاریف و علم ارتباطات، ابعاد پیچیده ارتباطی این پدیده در قالب سطوح و انواع ارتباطات با تاکید بر صحیفه سجادیه مورد بررسی قرار گیرد. بررسی‌ها نشان می دهد که مهم‌ترین سطح ارتباطی دعا و درعین‌حال بیرونی‌ترین آن، ارتباطات برون فردی و مرکزی‌ترین آن، ارتباطات درون فردی است که تمامی عملکرد دعا در عرصه ارتباطات میان‌فردی، گروهی و جمعی تحت تاثیر و به‌واسطه آن صورت می گیرد. مهم‌ترین کارکرد دعا در سطح ارتباطات درون فردی «شکل دهی، تقویت و جهت دهی ارتباطات درون فردی در جهت دستیابی به یک احساس و تجربه معنوی» و در سطح ارتباطات میان‌فردی «تقویت هنجارها و ارزش‌های مرتبط» است. در سطح ارتباطات جمعی، دعا در «انتقال پیام های سیاسی، اجتماعی و دینی به مخاطبان انبوه» نقش‌آفرینی می‌کند. ارتباطات برون فردی حاکم بر دعا به‌خودی‌خود دارای چهار سطح و مرتبه است که با سطح اعتقادی و ایمانی دعاکننده ارتباط دارد. بحث ارتباطات کلامی در دعا حداقل در دو سطح مطرح می‌شود: 1 آنچه از خداوند خواسته می‌شود (که نشانگر نوع رویکرد دین‌داری است) 2 مباحث زیبایی‌شناختی موجود در زبان دعا. ارتباطات غیرکلامی در دعا، حداقل در سه زمینه «زمان»، «مکان» و «حالات بدنی» نمود پیدا نمی کند. دعا در زمینه ارتباطات میان‌فرهنگی، مشترک میان ادیان بوده و ناقل فرهنگ‌ها و مناسک فرهنگی است. ارتباطات امتی را بر بستر زبان عربی تسریع می‌کند و هنجارها و ارزش‌های مرتبط را تقویت می‌نماید. ارتباطات سیاسی نیز حداقل در سه سطح بینش، گرایش و رفتار سیاسی در دعا نمود پیدا می‌کند.