بازنمایی اختیار انسان در مجموعه‌های مذهبی تلویزیون؛مطالعه موردی، مجموعه کلید اسرار

با توجه به ارتباط همیشگی زندگی توده مردم با مفاهیم جبر و اختیار، و نیز اهمیت ذاتی این مفهوم در حیطه دین، و با عطف‌‌‌نظر به توانایی رسانه‌‌‌ها در برساخت روایت توده مردم از نظام اسباب هستی این تحقیق در پی پاسخگویی به این سوال برآمده است که در مجموعه تلویزیونی‌‌‌ نمونه تحقیق از مفهوم اختیار چه برساخت معنایی‌‌‌ای به مخاطب ارایه می‌‌‌شود. لذا ابتدا یک معرفی اجمالی از مفهوم اختیار در اندیشه اسلامی و دال‌‌‌های آن که امکان بازشناسی فضای تخاصم میان جبر مطلق و اختیار مطلق در بخش عملی تحقیق را فراهم می‌‌‌آورد، ارایه شده است. با اتخاذ رویکرد نظری بازنمایی برساختی، ترکیبی از رویکردهای تحلیل گفتمان برای تحلیل گفتگوهای مجموعه درباره اختیار انسان و نیز الگوی تحلیل کنشگر گریماس برای تحلیل ساختار اساسی کنشگری در مجموعه استفاده شده است. با ترسیم نمودار شماتیک کنشگران پی‌‌‌رفت‌‌‌های آغازین و پایانی نشان داده شده است که مجموعه (تلویزیونی) به‌لحاظ روایی و گفتمانی متمایل به گفتمانی جبرگراست. مجموعه (تلویزیونی) با در مرکز قرار دادن قدرت الهی در ساختار داستانی و نیز گفتگو‌‌‌های شخصیت‌‌‌ها به گفتمان کلی جبر نزدیک می‌‌‌شود و این دال تمامی دال‌‌‌های دیگر را در جاذبه معنایی خود معین و بامعنا می‌‌‌گرداند. دال‌‌‌های خواب، کیفرانگاری سختی‌‌‌ها و پاداش‌‌‌انگاری خوشی‌‌‌ها، تقدیرگرایی، جامعیت نصّ دینی، نظم جهان و سنت اجتماعی در مجموعه (تلویزیونی) تایید و دال‌‌‌های پرسشگری، روش تعقلی و فلسفی و نیز اثرگذاری ساختارهای اجتماعی طرد شده و به‌طور کلی گفتمان فلسفی و نیز گزاره‌‌‌های اختیار نفی می‌‌‌شود. به ارتباط هرکدام از این دال‌‌‌ها با گزاره‌‌‌های گفتمانی اختیار در بخش تحلیل داده‌‌‌ها پرداخته شده است.