توسعه‌یافتگی ژاپن؛ زمینه‌های تاریخی- اجتماعی تکوین مفهوم «وظیفه» در دوره اِدو

«زمان»، با «شرایط و تحولات» پیوند عمیق دارد. از همین رو چه بسا دو پدیده یا فرایند به‌طور «هم‌زمان» آغاز شوند، اما شرایط تاریخی و فرهنگی، سیر و سرنوشت تحولات یکی را متفاوت از دیگری کند. حکایت توسعه‌یافتگی در دو کشور ایران و ژاپن نیز از همین قرار است. عموماً مواجهه ایران و ژاپن با غرب در قرن نوزدهم را سرآغاز فرایند توسعه و نوسازی در این کشورها می‌دانند. اما ژاپن بعد از گذشت یک دوره نسبتاً کوتاه ده ساله از زمان پذیرش شرایط تجارت تعرفه‌ای (1858)، با ورود ناوگان امریکا به این کشور تا تشکیل دولت مدرن با «بازگشت میجی» (1868) عملاً وارد مسیر نوسازی شد.بررسی آثار تاریخی و اندرزنامه‌ها که انعکاس‌دهنده شرایط روز جامعه در عصر قاجار است و نشان‌دهنده رفتارهای اجتماعی مردم آن دوره است، حکایت از نبود عناصر کلیدی و حیاتی برای توسعه است. هرچند شاید این رفتارها ریشه در گذشته‌های دورتر داشته باشد.می‌توان گفت هرچند جرقه آغاز گذار از یک جامعه سنتی به عصر مدرن به‌واسطه مواجهه با غرب زده شد، پیمودن موفقیت‌آمیز مسیر نوسازی، مرهون زمینه‌های مساعد برای پیمودن این راه مشکل بود. نهادینه شدن مقولاتی چون «وظیفه و مسیولیت‌پذیری در قبال وظایف محوله و نقش‌های اجتماعی اختصاص‌یافته به افراد»، در کشوری چون ژاپن، حرکت در این مسیر را تسهیل کرد.