تبیین و تحلیل راه‌های ارتباط و گفتگوی بین مذاهب در اندیشه فقهی امامیه (مطالعه موردی: مدارا با مخالفان مذهبی)

ارتباطات میان مذهبی و گفتگوی پیروان مذاهب با یکدیگر از مهم ترین ضرورت ها در عصر حاضر است. بهره گیری از دانش فقه به‌مثابه علم بیانگر وظیفه عملی مکلفان، نقش بسزایی در تبیین راه های این ارتباط و گفتگو دارد. از جمله گزاره های فقهی که می تواند به‌عنوان یکی از راه های گفتگوی بین مذاهب موردتوجه قرار گیرد، مدارا با مخالفان مذهبی به‌مثابه ملایمت، ملاطفت و نرم خویی در ارتباط با ایشان است. در اندیشه فقهی مشهور فقهای امامیه، مشروعیت رفتارهای مداراجویانه با مخالفان در قالب آموزه تقیه موردتوجه قرار گرفته و انجام رفتار مداراتی به شرایط اضطرار و خوف از ضرر و خطر منوط شده است. در مقابل، برخی دیگر از فقیهان اگرچه از رفتار مداراتی در قالب تقیه سخن گفته اند، آن را متقوم به ضرر ندانسته و حتی خوف از حصول ضرر را در مشروعیت چنین رفتاری لحاظ نکرده اند. مقاله حاضر که یک پژوهش توصیفی تحلیلی است باتوجه‌به اهمیت طرح گفتگوی پیروان مذاهب به‌عنوان یک اصل اولی و نه یک تاکتیک موقتی و مشروط به شرایط اضطراری، ادله هر دو دیدگاه پیش‌گفته را به نقد کشیده و مقتضای روایات را انجام رفتارهای مداراجویانه و حسن معاشرت با مخالفان مذهبی به‌عنوان یک اصل اساسی و همیشگی در ارتباطات و گفتگوهای میان مذهبی دانسته است.

Explaining and analyzing the ways of communication and dialogue between religions in Imami jurisprudential thought

Interfaith communication and the conversation of followers of religions with each other is one of the most important necessities in the present age. Utilizing the knowledge of jurisprudence as a science expressing the practical duty of those in charge has a great role in explaining the ways of this communication and dialogue. Among the jurisprudential propositions that can be suggested as one of the ways of dialogue between religions, tolerance with religious opponents as gentleness, kindness and softness in relation to them. In the wellknown jurisprudential thought of Imami jurists, the legitimacy of tolerant behaviors with opponents has been considered in the form of the doctrine of taqiyyah, and the practice of tolerant behavior has been conditioned by emergency and fear of harm and danger. On the other hand, some other jurists, although they have spoken of the behavior of orphans in the form of taqiyyah, have not considered it harmful and have not even considered the fear of receiving harm in the legitimacy of such behavior. The present article, which is a descriptiveanalytical study, while considering the arguments of both views, considered the promotion of tolerant behaviors in the form of taqiyyah as only a temporary and unique emergency tactic and finally the necessity of tolerance and good association with religious opponents as a first principle. And it has resulted in fundamental communication and interfaith dialogue.