کنکاشی در مدل‌های ذهنی جامعه مداحی ایران؛ تحلیل کیفی با رویکرد راهبردی

هدف این پژوهش، استخراج و تحلیل مدل‌های ذهنی بخشی از جامعه مداحی ایران امروز با رویکرد راهبردی است. مدل‌های ذهنی تعیین‌کننده شیوه ادراک افراد از کارکرد هر سیستم – و در این پژوهش  نظام مداحی – است. مدل ذهنی سه مولفه دارد: تصویر ذهنی، تصور و مفروض. مداح مذهبی – با مفاهیم معادل نائح، مرثیه‌سرا، مرثیه‌خوان، روضه‌خوان فردی است که برای ائمه اطهار (ع) خاصه امام حسین (ع)، مدح می‌گوید یا در سوگ آنان نوحه می‌خواند و یاد و خصوصیات آنها را زنده نگاه می‌دارد. در فراز و فرود تاریخ مذهب شیعه،  مداحان زیادی بوده‌اند که یاد و افکار [مدل ذهنی] ده‌ها تن از آنها زنده مانده است. در نیم‌هزاره  اخیر، مداحی و مداحان در جامعه ایران رونق فراوانی یافته و اکنون، جامعه مداحان، یکی از نمودهای برجسته و نقش‌آفرین مذهبی– فرهنگی جامعه شیعه مذهب  ایران است؛ لذا تحلیل شناختی افکار و اذهان این جامعه، خاصه با رویکرد پژوهش کیفی، یک اقدام پژوهشگرانه شایسته و بایسته است. این یک پژوهش کیفی داده‌بنیاد و اعضای جامعه هدف آن مداحان فعال در چهار استان شمال غرب ایران‌اند که با دو تکنیک نمونه‌گیری هدفمند و نمونه‌گیری قوی انتخاب و تعداد آنها بر اساس تکنیک اشباع، تعیین شد. داده‌ها از طریق مصاحبه ساخت‌یافته حاوی یازده سوال بازپاسخ و طی دو ماه گردآوری و با تکنیک تحلیل مقایسه‌ای مداوم و تکنیک سنخ‌شناسی تحلیل و دسته‌بندی و با دو تکنیک کدگذاری توصیفی، و کد گذرای خصیصه، کدگذاری و مضمون‌ها استخراج شدند. هر سه نوع اعتبار «توصیفی، تفسیری و تئوری» احراز گردید. از تحلیل 700 گزاره اطلاعاتی، شانزده نتیجه حاصل و تعداد یازده مدل ذهنی استخراج شد. یافته‌ها نشان داد که مدل‌های ذهنی مداحان از نظام مداحی و مداحان عمدتاً ساده، دقیق، شفاف، نسبتاً سطحی، ایستا، نسبتاً محدود، درون مذهبی و درون حرفه ای است. به گذشته مداحی مفتخر و از آینده آن نگران‌اند. یک راهبرد تحول در مدل های ذهنی جامعه مداحان، نیاز است.

An Inquiry into Iranian Religious Eulogists’ Mental Models; a Qualitative Analysis with Strategic Approach

The objective of this survey is extracting and analyzing the mental models of Iranian religious eulogists with a strategic approach. Mental models shape people’s perceptions– eulogists in this research of the function of a system. Mental model has three components: mental images, imaginations and assumptions.This survey is a qualitative one using grounded theory. The target community members are the 17 eulogists in north west provinces of Iran. The saturation technique has determined the number of interviews.  The data have been collected via structured interviews. They have been analyzed by three qualitative data analysis techniques: continuous comparison, typology and semi statistic.The analysis of 700 data propositions have lead to sixteen results and extraction of eleven mental models. These findings did show that the mental images and imaginations of eulogists about five components of their task are positive and about three components are negative. Theirs assumptions are not testable. They feel proud about the history of eulogy but are anxious about its future. They have no practical solutions for this matter. In short, the mental models of eulogists are: simple, precise, transparent, superficial, relatively static, closed (limited), biased, unscientific, interreligious and intervocational. A transformation in mental models is needed to enhance the strategic function of this community.