نشانه‌شناسی گفتمانی ادبیات پایداری در غزلیات حافظ

کوشش‏های گفتمانی حافظ برای بازنمایی گفتمان استعلایی عصر، و پایداری در مقابل نظام معنایی و کنشگران آن، با هدف غیریّت‏سازی و مشروعیّت‏زدایی، ذیل الگوی گفتمان پایداری، قابل تبیین است. این مقاله می‏کوشد تا با تکیه بر روش توصیفی تحلیلی به بررسی گفتمانی ادبیات پایداری در غزلیات حافظ، بر مبنای نظریه گفتمان لاکلائو و موف و الگوی نشانه‏شناسی گفتمانی سلطانی، بپردازد. در این شیوه، دیوان غزلیات حافظ از منظر متن، بینامتنیت و بافت مورد بررسی قرار گرفته است. مسئله مقاله این است که نظام‏های گفتمانی بازنمایی شده در متن کدامند و چه نسبتی با گفتمان پایداری دارند. بر اساس این روش، روشن شد که چهار خرده‏گفتمان: حاکمیّتی، پایداری، عرفان و تصوّف در متن حضور دارند و عمده نزاع معنایی متن، حاصل تقابل خرده گفتمان پایداری با گفتمان هژمونیک حاکمیّت وقت و گفتمان تصوّف رسمی است. با توجه به قراین متنی، خرده‏گفتمان پایداری در تعامل با خرده‏گفتمان عرفان است. خرده‏گفتمان تصوّف نیز در این دوره، همسو با حاکمیّت وقت، در عرصه‏های مذهبی، سیاسی و اجتماعی حضوری فعّال دارد. بازنمایی ویژگی‏های هویتی طبقات سیاسی اجتماعی مرتبط با گفتمان حاکم، با هدف تاثیرگذاری بر ذهن سوژه‏، از کوشش‏های گفتمانی صاحب اثر است که در مجموع منجر به تبیین چهره قدرت و هویت گفتمانی آن شده است.

The Discourse Semiology of Resistance Literature in Hafiz’ Ghazals

Hafiz’ discourse efforts to represent his age’s transcendental discourse, and resistance to its semantic system, with the aim of creating otherness and delegitimization , can be explained under the title of resistance discourse model. This article tries to offer a discoursebased study of resistance literature in Hafez’ Ghazals based on the discourse theory of Laclau and Mouffe and Soltani’s discourse semiology model, by relying on a descriptiveanalytical method. With this method, the work is explicated from textual, intertextual, and texture points of view. The main question is what the represented discourse systems in the text are and what relation they have with resistance discourse. It has become clear that there are four different subdiscourses in the text, namely domination, resistance, mysticism, and sufism, and the major existing semantic conflict of the text is the result of the confrontation between the subdiscourse of resistance and hegemonic discourse of the government of the time. The representation of identity specifications of sociopolitical strata related to the dominant discourse, with the aim of influencing the subjects’ minds, is among the discourse efforts of the author (Hafez) which has in its totality led to the explanation of the power image and its discourse identity.