پالایش فضای مجازی؛ حکم و مسائل آن از دیدگاه فقهی

یکی از اقدامات سیاستی سلبی در سطح حاکمیت‌های ملی در جهت سالم‌سازی فضای مجازی، «پالایش فضای مجازی» است. در کشور ما، ایران نیز این اقدام در دستور کار جدی است و هر از گاهی شاهد خبر‌ساز شدن آن و به راه افتادن گفتمان‌های موافق و مخالف آن در جامعه هستیم. این مقاله دارای دو سوال است: 1 پالایش فضای مجازی از نظر فقهی چه حکمی دارد؟‌ (حکم‌شناسی) و 2 اجرای پالایش مجازی،‌ چه مسائل و مشکلات مستحدثه‌ای دارد؟ (مسئله‌شناسی) پژوهش حاضر با روش توصیفیتحلیلی به این نتیجه رسیده که پالایش فضای مجازی بر اساس «وجوب نهی از منکر» و «حرمت تعامل با کتب ضلال»،‌ می‌تواند یک فعل واجب تلقی گردد. بر اساس این حکم فقهی، 8 مسئله مهم فقهی مرتبط با اجرای پالایش مطرح شده است. مهم‌ترین یافته‌های به‌دست‌آمده عبارت‌اند از:‌ 1 قدر متقین محتوای پالایش‌شده، «گمراه‌کننده یقینی» است. 2 عامل و بازیگر پالایش هم حاکمیت است و هم مردم. 3 هشدار دادن و ارتقای سواد رسانه‌ای به‌عنوان نهی قولی از منکر لازمه اعمال پالایش به‌عنوان نهی فعلی از منکر است. 4 از باب حرمت تجسس،‌ باید پالایش در سمت ارتباط‌گران و نه ارتباط‌گیران اعمال شود. 5 خودپالایشی و دیگرپالایشی هر دو مورد تاکید شرع است. 6 پالایش محتوای مجرمانه بر مسدود‌سازی تارنما و شبکۀ اجتماعی اولویت دارد. 7مخاطب‌محوری در کنار محتواگرایی اصل مهمی در پالایش است که ما را به‌سمت پالایش رده‌بندی‌شده رهنمون می‌کند. 8 اصل برائت،‌ توصیه به پالایش مبتنی بر فهرست سیاه دارد. 9 از نظر موضوع‌شناسی فقهی،‌ اصل بر پایش ماشینی است و پایش انسانی عندالاضطرار و با حفظ شرایط است.