تحلیل گفتمان انتقادی دعای چهل‌و‌نهم صحیفۀ سجادیه با تکیه بر الگوی هاج و کرس

ادعیۀ صحیفۀ سجادیه به‌ عنوان منبع عظیمی از تعالیم روح‌بخش حیات بشری، تعالی‌دهندۀ نگرش‌ها و عمل‌کردهای فردی و اجتماعی در راستای ایجاد گفتمان‎‌های توحیدی با هدف تحقق حاکمیت حق است. تحلیل گفتمان انتقادی از مهم‌ترین رویکرد‌های نوین در حوزۀ زبان‌شناسی و ابزاری پرکاربرد و میان‌رشته ای ‌است که در راستای استفادۀ نظامند به بازتولید مفاهیم ایدئولوژیک و قدرت در بافت‌های سیاسی‌اجتماعی مورد استفاده قرار گرفته ‌است. «هاج» و «کرس» از جمله زبان ناسانی هستند که با تکیه بر همین اصل، الگویی زبان شناختی و روش مند، متشکل از چهار مولفۀ نام دهی، اسم سازی، مجهول در برابر معلوم و جملات کنشی در برابر اسنادی ارائه کرده اند. این پژوهش به‌روش تحلیل گفتمان انتقادی و با هدف تبیین جهت گیری های ایدئولوژکی حاکم بر متن در دعای چهل‌ونهم صحیفۀ ‌سجادیه به بررسی فرآیند ساختارهای گفتمان مدار بر اساس این نظریه پرداخته است. دستاورد پژوهش حاکی از آن است که فراوانی جمله‌های انتقالی در کلام امام چهارم علیه‌السلام نشان‌گر جریان زنده دعا در ارتباط با تکالیف فردی و مسوولیت‌های اجتماعی‌است. آرایش مختلف زبانی و وجود زبان استعاری در این دعا، جهت‌گیری‌های گوناگونی را در مقابله با گفتمان نظام سلطۀ اموی نشان داده ‌است. از جمله نتایج این پژوهش وجود مولفۀ اسم‌سازی در دعای مذکور در جهت معرفی، اثبات و استقرار پایه‌های اصلی نظام حاکمیت حق است. امام سجاد (ع) در این دعا سعی در مقابله و خنثی سازی گفتمان باطل و معرفی و جایگزینی گفتمان حق هم چنین، معرفی و رشد عناصر جامعۀ توحیدی در ایصال به حاکمیت نظام حق دارد.