تحلیل شناختی طرحواره‌های تصویری در مناجات خمس عشر با تکیه بر نظریۀ جانسون و لیکاف

طرحواره‌های تصویری، ساختارهای ذهنی هستند که از تجارب حسی و تعاملات ما با جهان شکل می‌گیرند. این ساختارها، مفاهیم پیچیده را به صورت تصاویر ساده و قابل‌فهم در ذهن ما ترسیم می‌کنند. دیدگاه جانسون  (1941) و لیکاف (1987)  دربارۀ طرحواره‌های تصویری مبتنی بر درک مفاهیم گستردۀ انتزاعی و شناختی بر اساس تجربه‌های فیزیکی انسان است. مناجات خمس عشر، مجموعه‌ دعاهای پانزده‌گانه از امام سجاد (ع) است که ضمن برخورداری از معارف سرشار الهی و معرفتی دارای ویژگی بلاغت، فصاحت و ساختارهای زبانی، از جملۀ طرحواره‌های تصویری است که نقش این طرحواره‌ها در انتقال مفاهیم شناختی، حائز اهمیت است. این پژوهش با روش توصیفی- تحلیلی و با هدف بررسی انواع طرحواره‌های تصویری در پی تبیین دلالت‌های شناختی مناجات‌های مذکور است. نتایج این پژوهش نشان می‌دهد که انواع طرحواره‌های تصویری نقش مهمی در فهم و تفسیر مناجات خمس عشر دارند؛ از جمله طرحواره‌های حرکتی که با بیشترین فراوانی نسبت به طرحواره‌های دیگر، بر اهمیت و ضرورت حرکت انسان به سمت سعادت و کمال بر اساس سه مولفۀ شناخت مبدا، شناخت مسیر و شناخت مقصد تاکید دارد. طرحواره‌های قدرتی از نوع انسداد و رفع هستند و در انواع این طرحواره‌ها هیچ‌گونه توقفی در برخورد با موانع دیده نمی‌شود؛ بنابراین، داعی با طلب یاری از خدا همواره به برداشتن موانعی که در مسیر قرار می‌گیرد، مجاهده و همت می‌گمارد.