رابطه ساختاری و محتوایی دعای عرفه منقول از امام حسین(ع) و دعای عرفه صحیفه سجادیه

یکی از دغدغه‌های مهم پژوهشگران علوم اسلامی، ضرورت به‌کارگیری روش‌های تحقیق میان‌رشته‌ای نوین در کنار روش‌های معمول و سنتی در نقد و فهم نصوص دینی است. از جمله این روش‌های تحقیق متن‌محور و اِسنادی مناسب جهت تحلیل نصوص دینی، روش «تحلیل محتوا» می‌باشد که تکنیک‌های کمّی و کیفی مختلفی دارد و لازم است ضمن اتخاذ تکنیک مناسب، مراحل اجرای آن متناسب با ماهیت خاص نصوص دینی، بومی‌سازی شود. در این پژوهش، تلاش شده تا در راستای متناسب‌سازی این روش جهت نقد و فهم نصوص دینی، کارکردها و تفاوت‌های دو تکنیک «تحلیل محتوای مضمونی» و «تحلیل محتوای مقوله‌ای» تبیین گردد. به همین منظور با انتخاب دو متن دعای عرفه منقول از امام حسین(ع) و دعای عرفه منقول از امام سجاد(ع) به‌عنوان جامعه آماری تحقیق تلاش گردید تا ساختار هندسی هر دعا و رابطه ساختاری و محتوایی میان آن‌ها با یکدیگر بررسی شود. یافته‌های تحقیق بیانگر آن است که تاکید بر خداشناسی با الگویی واحد و نیز معرفی راهنمایان دینی، مهم‌ترین وجه اشتراک این دو متن می‌باشد. در عین حال، تبیین نیازهای مردم در عصر حیات هر دو امام، وجوه اختلاف و تفاوت میان متن دو دعا بوده که باعث شده در دعای عرفه امام حسین(ع) با موضوع انسان‌شناسی و تبیین جایگاه افراد در جامعه اسلامی، و در دعای عرفه امام سجاد(ع) با موضوع امام‌شناسی و تبیین وظایف شیعیان نسبت به ائمه اطهار(ع) مواجه باشیم. بنابراین، هر دو متن مستقل از هم‌دیگر، دارای کارکردهای مشخص دینی و اجتماعی هستند.