محدودۀ اعمال ماده 9 قانون مدنی نسبت به تعهدات بین‌المللی دولت ایران

طبق ماده 9 قانون مدنی ایران، «مقررات عهودی که بر طبق قانون اساسی بین دولت ایران و سایر دول منعقد شده باشد درحکم قانون است». در راستای این ماده، تنها معاهدات بین‌المللی - نه سایر منابع ایجاد تعهدات بین‌المللی ازجمله عرف - مورد توجه قرار می‌گیرند. معاهدۀ موردنظر نیز باید به‌لحاظ بین‌المللی لازم‌الاجرا شده باشد و مراحل تصویب در نظام حقوقی ایران را طی کرده باشد. همچنین، اساسنامه یا سند موسس سازمان‌های بین‌المللی که دولت ایران به‌عضویت آن درمی‌آید، در چارچوب ماده 9 قرار می‌گیرد. اما معاهداتی که ایران با سازمان‌های بین‌المللی منعقد می‌کند چنین ویژگی‌ای ندارند. همچنین است معاهداتی که مفاد آن به‌واسطۀ اقتضائات خاص حقوق بین‌الملل برای دولت ایران لازم‌الاجراست. با این‌که قاضی ایرانی مکلف است تا تعهدات بین‌المللی دولت ایران را به‌عنوان قانون داخلی ایران در دادگاه اجرا کند، این امر در رویۀ قضایی ایرانی چندان مورد توجه قرار نگرفته است. اما رویۀ اخیر دادگاه‌های ایران ازجمله دادگاه تجدیدنظر استان مازندران در استناد به تعهدات بین‌المللی دولت ایران می‌تواند با برجسته کردن ظرفیت‌های ماده 9 ق.م، این مقرره را در نظام قضایی ایران احیا کند.

scope of application of article 9 of the civil code with respect to the international obligations of iran

according to article 9 of the civil code, the treaties made following the constitution between iran and other states shall have the force of law. only international treaties, not other sources of creation of international obligation, including customary law, are considered under this article. the treaty must also be into force internationally and have exhausted the ratification process in iran’s legal system. the statute or constituent instrument of the international organizations also to which the iranian is a member falls within the scope of article 9. however, the treaties that iran concludes with international organizations do not have that character. the same is concerning treaties whose provisions are binding on iran by the specific requirements of international law. although the iranian judge had a duty to execute the international obligations of iran as domestic law, this has not received much attention in the iranian jurisprudence. however, the recent jurisprudence of iranian courts including the appeal court of mazandaran in invoking the international obligations of iran could bold the potential of article 9 and revitalize this provision in the iranian jurisprudence.