مدیریت ریسک سیلاب شهری، راهکاری بر حفاظت از زیست بوم‌ها (مطالعه موردی: شهر اراک)

هدف: آگاهی از تغییرات ریسک سیلاب شهری در ارتباط با فعالیت‌های انسانی و تغییرات کاربری اراضی در حوضه‌های آبخیز شهری نقش تعیین کننده‌ای در حفاظت از زیست بوم‌ها دارد. در پژوهش حاضر به بررسی مدیریت ریسک سیلاب شهری اراک به عنوان راهکاری بر حفاظت از زیست بوم‌ها پرداخته شد.مواد و روش‌ها: با تعریف ریسک‌های مرتبط با منشاء، یک برنامه مدیریتی بر اساس اولویت‌بندی راهکارهای مدیریت ریسک سیلاب شهری اراک ارائه شد. ابتدا با استفاده از مدل تصمیم‌گیری چندمعیاره ahp، ریسک‌های مختلف سیلاب وزن‌دهی شدند. سپس، لایه‌های مکانی ریسک‌ها از بانک‌های اطلاعاتی استخراج شدند تا نقشه مکانی پتانسیل ریسک بر اساس لایه‌های وزن‌دار تهیه شود. در مرحله بعد، 13 استراتژی برای مدیریت ریسک سیلاب شهری اراک بر اساس مرور سوابق تحقیق و نظر کارشناسان خبره تعیین شد. سپس با استفاده از مدل topsis، اولویت‌بندی گزینه‌ها انجام شد.نتایج: نتایج نشان داد در معیار توپوگرافی عامل شیب با وزن 0.65، در معیار تراکم عامل جمعیت با وزن 0.452 و در معیار هیدرولوژی عامل فاصله از شبکه رودخانه و آبراهه با وزن 0.70 اثر بیشتری نسبت به سایر زیرمعیارها دارند. همچنین نتایج نشان داد، حدود 777 هکتار از مساحت شهر که 6.63 درصد را شامل می‌شود و عمدتاً مرکز شهر و پیرامون رودخانه کرهرود را در بر می‌گیرد، دارای پتانسیل ریسک بالای سیلاب است. در این مناطق که پتاسیل ریسک سیلاب شهر اراک بالاتر است، عمدتاً شیب کمتر، فاصله تا رودخانه و مسیل‌ها کمتر و تراکم جمعیت بالاتر می‌باشد. در بخش اولویت‌بندی راهکارها مشخص شد که ساماندهی دیواره و بستر رودخانه با ضریب نزدیکی 0.8872 به عنوان گزینه برتر شناخته شده است و پس از آن رفع تصرف و آزادسازی با ضریب نزدیکی 0.7945 قرار دارد. در اولویت‌های بعدی نیز، لایروبی مسیل رودخانه، بهینه‌سازی ابعاد دهنه پل‌ها، آگاه‌سازی و افزایش دانش عمومی قرار دارند.نتیجه‌گیری: در جمع‌بندی کلی از این پژوهش باید بیان کرد که مدیریت ریسک سیلاب شهری اراک، به منظور حفاظت از زیست بوم‌های انسانی، نیازمند مشارکت همه بخش‌های جامعه است.

urban flood risk management, a solution for the protection of ecosystems (case study: arak city)

objective: knowledge of urban flood risk changes related to human activities and land use changes in urban watersheds has a decisive role in protecting ecosystems. in the present research, the risk management of arak urban flood was investigated as a solution for the protection of ecosystems.methods: by defining the risks related to the origin, a management plan was presented based on the prioritization of arak urban flood risk management solutions. first, different flood risks were weighted using ahp multi-criteria decision making model. then, the spatial layers of risks were extracted from databases to prepare a spatial map of risk potential based on weighted layers. then, 13 strategies for arak urban flood risk management were determined based on the review of researches and expert opinions that using the topsis model, strategies were prioritized.results: the results showed that the slope factor with a weight of 0.65 in the topography criteria, the population factor with a weight of 0.452 in the density criteria, and the distance from the river and waterway network with a weight of 0.70 in the hydrology criteria, have more effect than other sub-criteria. the results showed that about 777 hectares of the city’s area, which includes 6.63% and mainly includes the city center around the karehrood river, has a high flood risk potential. in these areas where the flood risk potential of arak city is higher, mainly the slope is less, the distance to the river and canals is less and the population density is higher. in the solution prioritization section, it was found that organizing the wall and the river bed with a closeness factor of 0.8872 is known as the best option, and after that, removing the occupation and releasing it is with a closeness factor of 0.7945.conclusion: the following priorities include dredging the river channel, optimizing the dimensions of bridge spans, raising awareness and increasing public knowledge. in the general, it should be stated that the urban flood risk management of arak, in order to protect human ecosystems, requires the participation of all sections of the society.