ارزیابی کارآمدی عملکردی فضا در معماری خانه های دو طرف ساخت پهلوی اول شیراز (مطالعه موردی: خانه های رزم‌جو و مستغنی)

ازآنجایی‌که معماری پهلوی اول، سرفصل تازه ای در ایجاد فضا است و تاکنون پژوهش اندکی در خانه های شیراز که واجد شرایط و معیارهای ارزشمند جهت حفاظت و الگوبرداری از معماری آنها هستند، انجام شده است؛ براین‌اساس این پژوهش درصدد آن است تا به ارزیابی کارآمدی عملکردی فضا در معماری خانه های دو طرف ساخت پهلوی اول شیراز بپردازد تا با بهبود کیفیت معماری مسکن بتواند به توسعه پایدار مسکن شهری دست یابد؛ لذا از بعد هدف، پژوهشی کاربردی و از بعد روش جمع آوری اطلاعات، پژوهشی توصیفی غیرآزمایشی از نوع پیمایشی و موردی است. بدین‌گونه که نخست با استفاده از منابع و اسناد کتابخانه ای به بررسی مفهوم کارآمدی عملکردی فضا در معماری مسکونی پهلوی اول شیراز پرداخته شد و عوامل موثر بر آن استخراج گردید؛ سپس با ترسیم نمودارهای توجیهی، روابط فضایی موجود در خانه های انتخابی با استفاده از شیوه زندگی و نحو فضا مورد تحلیل قرار گرفت و سازمان فضایی خانه ها از منظر نظام های حرکتی، عرصه-بندی و کارکردی بررسی گردید. در ادامه به رتبه بندی عوامل موثر بر کارآمدی عملکردی فضا در معماری مسکونی پهلوی اول شیراز بر اساس فرایند تحلیل سلسه مراتبی پرداخته شد؛ سپس کارآمدی عملکردی فضا در معماری خانه های انتخابی ارزیابی گردید. نتایج به‌دست‌آمده گویای آن است که معیارهای احیای هویت و فرهنگ محلی، شکل و جهت قرارگیری بهینه توده - فضا، بوم گرایی، رعایت سلسله مراتب شکلی - فضایی، درون گرایی، برقراری امنیت و ایمنی، بهره برداری از نور و تهویه طبیعی، ارتباط با طبیعت و عناصر طبیعی، قابلیت دسترسی های فیزیکی و بصری، تداوم سطح فعالیت های انسانی، تناسب بین فضا، فرم و فعالیت، وجود فضاهای باز (عمومی)، بسته (خصوصی) و نیمه باز - بسته (نیمه عمومی - خصوصی)، رعایت تطبیق پذیری و انعطاف پذیری، ایجاد تنوع و جذابیت و توجه به زیبایی و پرهیز از بیهودگی به ترتیب میزان اهمیت رتبه بندی گردیده اند و نیز خانه های رزم‌جو و مستغنی به ترتیب دارای بیشترین نمود از عوامل مذکور و به تبع بیشترین میزان کارآمدی عملکردی هستند.

evaluation of functional efficiency of space in architecture of two-sided houses built in the first pahlavi of shiraz (case study: razmjoo and mostaghni houses)

introduction:since the first pahlavi architecture is a new chapter in creation of space and so far little research has been done on the houses of shiraz that qualify and valuable criteria to protect and model their architecture; based on this, this research aims to evaluate functional efficiency of space in architecture of two-sided houses of first pahlavi construction in shiraz, so that by improving quality of housing architecture, it can achieve sustainable development of urban housing.methodology: in terms of objective, it is an applied research and in terms of data collection method, it is a non-experimental descriptive research of survey and case type. in this way, first, by using library sources and documents, the concept of functional efficiency of space in residential architecture of the first pahlavi period of shiraz was investigated and the factors affecting it were extracted; then, by drawing explanatory diagrams, spatial relationships in selected houses were analyzed using way of life and space syntax, and spatial organization of houses was examined from point of view of movement, arena and functional systems. following ranking of factors affecting performance efficiency of space in the first pahlavi residential architecture of shiraz, based on the process of analytical analysis, it was discussed. then the performance efficiency of space was evaluated in architecture of selected houses.results: the components of accessibility and flexibility in the movement system of space, the component of penetrability in the system of staging space, and the components of interconnection and integration in the functional system of space as indicators, positive indicators with an increasing effect, as well as the average relative depth component in the space staging system and the relative order and separation components in the functional space system as negative indicators with a decreasing effect on the level of functional efficiency are considered as space. it is considered that by strengthening the positive components and weakening the negative components on functional efficiency of space in residential architecture, the design process can be guided in an architectural format.conclusion: the compatibility rate values are less than 0.100, hence the criteria are compatible in terms of mathematical logic and the calculations are correct. therefore, the criteria of revitalizing the local identity and culture, form and direction of the optimal location of the mass-space, ecological orientation, compliance with the formal-spatial hierarchies, introversion, establishing security and safety, using light and natural ventilation, connecting with nature and natural elements, physical and visual accessibility, continuity of the level of human activities, fit between space, form and activity, existence of open (public), closed (private) and semi-open-closed (semi-public-private) spaces, respecting adaptability and flexibility, creating diversity and attractiveness, paying attention to beauty and avoiding futility are the factors affecting functional efficiency of space in residential architecture of first pahlavi of shiraz, which are ranked according to their importance, as well as the options (yard + two-sides-construction of two opposite fronts) and (yard + two-sides of the l-shaped structure) respectively have the highest appearance of the mentioned factors and accordingly, the highest level of functional efficiency.