مطالعه تطبیقی الگوهای معماری بومی در فضاهای باز حیاط دار دو اقلیم گرم و خشک و گرم و مرطوب (نمونه موردی: شهر یزد و بوشهر)

یکی از عناصر بنیادی معماری بومی، فضاهای باز یا حیاط است که در اقلیم‌های گوناگون با شکل‌های مختلف قابل‌مشاهده است. در این مقاله به بررسی الگوهای بومی فضاهای باز حیاط در دو اقلیم گرم و مرطوب و گرم و خشک در دو شهر یزد و بوشهر پرداخته شده است. روش تحقیق اتخاذ شده در این نوشتار، روش تحقیق کیفی تطبیقی است که با بررسی مستندات کتابخانه‌ای مربوط به اصول اقلیمی هر منطقه به تطبیق اطلاعات به‌دست‌آمده از طریق مشاهدات میدانی مربوط به 4 نمونه‌ی خانه‌ی دوره قاجار در هرکدام از شهرها پرداخته شده است. پژوهش حاضر درصدد پاسخگویی به این پرسش است که عملکرد اقلیمی حیاط در دو اقلیم گرم و خشک و گرم و مرطوب چگونه است؟. جهت رسیدن به پاسخ؛ شکل، تناسبات، هندسه و خصوصیات کالبدی بدنه‌های مرتبط با حیاط در نمونه‌های موردمطالعه مورد ارزیابی قرار گرفت. یافته‌ها نشان داد که در تناسبات حیاط‌های خانه‌های بوشهر، مولفه ارتفاعی دارای بیشترین مقدار، نسبت به مولفه‌های افقی طول و عرض کف حیاط بوده است و حیاط به حالت مکعب مستطیل ایستاده است درحالی‌که در خانه‌های یزد مولفه ارتفاعی نسبت به مولفه‌های افقی طول و عرض کف حیاط دارای میران کمتری است و حیاط در این شهر حالت مکعب مستطیل خوابیده دارد. فرم مکعب مستطیل ایستاده در بوشهر جهت ایجاد تهویه عمودی و به جریان درآوردن رطوبت منطقه به‌صورت دودکشی عمل می‌نماید درحالی‌که در یزد فرم خوابیده حیاط امکان ایجاد تهویه عرضی را مهیا نموده و افزایش رطوبت از طریق استفاده از حوض و پوشش گیاهی در سطح وسیع‌تر نسبت به شهر بوشهر را امکان‌پذیر نموده است.

comparative study of courtyard spaces patterns in vernacular architecture of arid climate (b) and hot and humid climate (a)case study: the cities: yazd and bushehr

the concept of vernacular architecture for human has always been subjected to climatic conditions where health and comfort are noticed. for this purpose, therefore it is necessary to assess the constitutive components. one of the basic components of vernacular architecture is the open spaces or courtyards with different dimensions related to the climatic conditions of the region. the rational spatial orientation of these spaces determines the architectural nature of vernacular structures and highly contributes to the axiomatic aspect and the identity of such structures. the existing general patterns of these spaces are assessed in two, hot and humid, and arid climates in the two cities of yazd, located in central, and bushehr, located in the south-west parts of iran. in each city, four structures of the qajar era (1796-1925) constitute the subjects of this article. the subject structures belonged to the wealthy and elite people, where the courtyards was located in the middle of summer and winter dwellings. the method adopted in this article is comparative-qualitative. an attempt is made to compare the findings of the subject structures through field observations and library documentation. the objective is to answer the following question: how is the climatic performance of the yard in two arid climate and hot and humid climates?.