بررسی رابطۀ بین ادراک‌حسی و پارامترهای اقلیمی در معماری بازارهای تاریخی ایران

در مواجهه با محیط، ادراک حسی پیش‌درآمدی فطری در ساختن معنا است و یکی از مهم‌ترین عناصر آن پارامترهای اقلیمی به شمار می‌آید. معماری سنتی ایران، به‌ویژه معماری بازارها، نوعی معماری تجسمی و حسی است که تمامی محرک‌های دستگاه حواس انسان را با فرایند آگاهی از استدلال حسی و شناخت آن‌ها، مخاطب را به طور حیرت‌انگیزی تحت‌تاثیر محیط قرار می‌دهد. معمولاً معماری بازارهای تاریخی ایران درنظرگرفتن تنظیم‌ شرایطِ اقلیمی محیط، طراحی و ساخته شده‌اند. به طور خاص، استفاده از طراحی‌های سازگار و نیز به‌کارگیری مصالح بومی در برابر شاخص‌های اقلیمی محلی می‌تواند به بهبود ادراک حسی به‌عنوان عُنصر حیاتی در تعامل انسان با محیط تلقی‌ و یکی از مشخصه‌های بارزِ معماری این مرزوبوم موردتوجه ‌باشد. معماری بازارهای تاریخی ایران، از تاریخ و فرهنگ افراد آن الهام می‌گیرد و اکنون یک نمایشگاه چندبُعدی از این فرهنگ است. هدف پژوهش حاضر، بررسی و واکاوی رابطۀ بین ادراک حسی و پارامترهای اقلیمی به‌عنوان تجربۀ انسانی از محیط در معماری بازارهای تاریخی ایران بوده و بر آن است که ارتباط بین ویژگی‌های محیطی و تجربۀ حسی افراد در این فضاها را ارزیابی کرده و درک بهتری از تاثیر شرایط اقلیمی مکان بر تجربۀ کاربران در معماری بازارهای تاریخی ایران ارائه دهد. پژوهش حاضر ترکیبی از روش‌های تحقیق کمی و کیفی به‌کاررفته و چارچوب اصلی پژوهش روش توصیفی تحلیلی است. همچنین شیوۀ گردآوری اطلاعات به گونه‌ مطالعاتی از مستندات مکتوب کتابخانه‌ای و میدانی از روش پرسش‌نامه مورد بررسی و تجزیه‌وتحلیل با الگوی ترکیبی “dematel” و “anp”، و نرم‌افزارهای همچون “spss” و “super decisions”، برخوردار است. یافته‌های پژوهشی نشان می‌دهد متغیرهای چون «ایجاد ارتباطات»، «فرم‌ها»، «ایجاد تنوع در تجربۀ مشتریان» و «مسیرهای دسترسی»، از برجسته‌ترین متغیرهای تعامل با تزیینات در معماری بازارهای تاریخی ایران است. نتیجۀ نهایی تحقیق عرضۀ چهار متغیر «مسیرهای دسترسی»، «راحتی حرکت»، «فضاهایی تعاملی»، «معماری گردش پذیر (ایرانی)»، در ارائۀ متغیرهای «مسیرها و راه‌ها»، با محوریت تعامل با تبیین معماری بازارهای تاریخی ایران به سبب ادراک حسی و پارامترهای اقلیمی است. به‌طوری‌که رابطۀ ادراک حسی در معماری بازارهای تاریخی ایران به‌عنوان نتیجه‌ای از تاثیر متقابل و تعامل بین پارامترهای اقلیمی بوده و تجربۀ روان‌شناسی روان‌شناختی انسانی از محیط را شکل می‌دهد.

investigating the relationship between sensory perception and climatic parameters in iranian bazaar architecture

introduction: encountering the environment, sensory perception is a natural precursor in constructing meaning, with climatic parameters being one of its most important factors. traditional iranian architecture, especially bazaar architecture, is a sensory and visual type of architecture that influences the audience by utilizing the human senses. iranian historical bazaar architecture is designed and constructed considering local climatic conditions, particularly using indigenous materials. this type of architecture not only draws inspiration from local history and culture but also reflects social and urban cohesion. nowadays, given urban developments, preserving and enhancing iran's historical bazaars is of great importance. one significant aspect of designing these bazaars is paying attention to climatic parameters and their connection to individuals' sensory perception in urban environments. this research can contribute to a deeper understanding of this relationship.methodology: given the intricate and unified identity of these valuable structures, relying solely on quantitative or qualitative methods is insufficient to gain a comprehensive insight into their specific context. a comprehensive approach is necessary, thus a mixed method research methodology, specifically descriptive analytical, is employed. the research approach focuses on content analysis and methodological argumentation. in addition to library studies, field studies are also conducted. the documentary studies, including books, articles, and relevant programs, are elucidated for literature review, covering theoretical foundations and research background. furthermore, data collection methods involve not only extracting information from primary and secondary written sources but also administering questionnaires by 30 qualified professionals in the field, utilizing a combined model of dematel and anp, along with software such as spss, and super decisions.results: the research findings indicate that variables such as creating connections, forms, creating diversity in customer experience and access routes, are among the most prominent variables interacting with interpretations in iranian historical bazaar architecture. the final research result also suggests four variables: access routes, ease of movement, interactive spaces, and navigable architecture (iranian), in presenting variables of paths and ways, focusing on interaction with interpretations of iranian historical bazaar architecture due to sensory perception and climatic parameters. thus, sensory perception in iranian historical bazaar architecture is the result of the mutual influence and interaction between climatic parameters, shaping the psychological experience of the environment.conclusion: in the present study, important investigations regarding the relationship between sensory perception and climatic parameters in the architecture of historical bazaars in iran have been explored. this research demonstrates that a deeper understanding of this relationship can contribute to improving the lives of citizens and the sustainable development of iranian cities. improving the design and implementation of historical bazaar architecture considering these relationships can lead to the creation of tranquil and pleasant spaces for individuals and provide positive experiences for residents. this research also underscores the need for appropriate solutions to revitalize and improve the quality of historical bazaar spaces in iran, which can play a significant role in future research endeavors.