نقد و تحلیلِ دوگانگی و پادگویی در رویکرد یحیی بن حمزه علوی به مقوله فصاحت

استفاده متفکران از بلاغت به مثابه تکنیکی برای بیان اندیشه ها، منجر به بروز سبک های ادبی خاصی شده که در نظریه های بلاغی پنهان است. ‏تاثیر چنین رویکردهایی در مبحث فصاحت به عنوان یکی از چالش برانگیزترین مباحث بلاغی، نمایان است. حمزه علوی (749 ه)، متفکر میراث ‏عربی - اسلامی در کتاب بلاغی الطراز؛ المتضمن لاسرار البلاغه وعلوم حقائق الاعجاز از زاویه های گوناگون با ایرادهایی بر بعضی بلاغت پژوهان، سعی ‏بر تبیین مفهوم فصاحت دارد تا وجه همسو و ناهمسوی اندیشه آنها را با خود، نشان دهد. مطالعات پیرامون کتاب الطراز، بیانگر این است که ‏اغلب پژوهشگران بر رویکرد میانه علوی در بلاغت اتفاق نظر دارند. از این رو، مقاله حاضر با هدف بازشناسی جریان فکری علوی و نقد رویکرد ‏میانه وی، می کوشد با رویکرد کیفی و روش استقرائی از طریق شناخت رگه های فکری علوی، نگرش حاکم بر اندیشه اش را بازکاوی کند و به ‏چگونگی اعتبارزدایی از آراء متفکران توسط وی، در مبحث فصاحت بپردازد. برآیند پژوهش نشان می دهد؛ علوی با نوعی تفکیک دوگانه در سبک ‏اشکال گیری بر لفظ گرایان و ارائه ادله در بطلان دیدگاه های لفظ گرایان، بررسی فصاحت به دو روش؛ تفکیک فصاحت از بلاغت، فصاحت در ضمن ‏بلاغت، و اعتراض مستقیم بر دیگر نظریه پردازان یا بهره گیری از آراء آنان، علاوه بر تضاد و تقابل با اندیشه بلاغی دیگر متفکران، در نفی مبانی ‏فکری خود، نیز پیش می رود که این امر، تعارض و نزاع عقلی بر اندیشه وی را بیشتر کرده است و انتساب رویکرد میانه به او را نفی می کند.