بینامتنی قرآنی در دیوان ابن حجر عسقلانی؛ موردپژوهی «النبویات»

در طول تاریخ، متون دینی به خاطر جایگاه و قداستشان، منبع الهام و اقتباس بسیاری از شاعران و نویسندگان بوده‌اند. در این زمینه قرآن کریم گوی سبقت را از سایر متون ربوده است و شعرا و ادیبان در هر دوره‌ای برحسب موقعیت و تعاملی که با آن داشته‌اند، آثار خویش را به زیور واژگان و مضامینش آراسته‌اند. ابن حجر، فقیه و محدث مشهور سده‌ی هشتم ه. ق در دیوان شعر خود، نمونه‌های متعددی از بینامتنی قرآنی، ازجمله بینامتنی واژگانی و مضامینی، را به‌کاربرده است. ازآنجاکه وی در نه‌سالگی حافظ کل قرآن بوده و مدت‌ها در فضای روحانی و معنوی مکه و در جوار کعبه به تحصیل علم پرداخته است، تاثیر شگرف فضای قرآنی بر اشعار وی بسی نمایان است. ارتباط بخش «النبویات» با قرآن کریم، از ژرفای بسیاری برخوردار است به‌گونه‌ای که در موارد زیادی، فهم معنای موردنظر جز از طریق آشنایی با متن پنهان و شناخت چگونگی رابطه‌ی این دو متن با یکدیگر مقدور نیست. در این پژوهش با روشی تحلیلی– توصیفی، بینامتنی قرآنی در بخش «النبویات» که در مدح پیامبر(ص)سروده شده است، بررسی خواهد شد. با خوانش دقیق قصاید موجود در «النبویات» این نتیجه به دست می‌آید که شاعر از انواع بینامتنی قرآن کمک گرفته و واژگان و مضامین قرآنی را بدون ایجاد تغییر به‌کاربرده است و به‌استثنای چند مورد نفی کلی، بیشترین شکل روابط بینامتنی «النبویات» با قرآن کریم، به‌صورت نفی متوازی است که در آن، ابن حجر توانسته است میان متن پنهان و متن حاضر نوعی ساز ایجاد کند و تعاملی آگاهانه با آن پدید آورد.