واژه‌گزینی و گرته‌برداری دستوری در ترجمه‌های کهن قرآن (مقایسه کشف الاسرار و روض الجنان)

برگردان­های کهن فارسی از آیات شریف قرآن کریم در زمره ذخائر ارزشمند ادب فارسی است. کشف الاسرار میبدی و روض الجنان ابوالفتوح رازی از جمله این آثار است که تاریخ تالیف هر دو، به فاصله­ی یک دهه از یک­دیگر، به سده ششم هجری برمی­گردد. میبدی در سال 520 هجری، و ابوالفتوح نیز در اواسط این سده، یعنی در میان سال­های 510 ق و 556 ق، به تالیف این دو اثر پرداخته­­اند. ترجمه و دقّت ادبی این دو اثر ارزشمند، آن­ها را از آثار پیشین خود متمایز ساخته و در بخش تفسیر نیز میراثی پربار از مسائل فقهی، عرفانی و حدیثی، به یادگار گذاشته­اند. در این مقاله با تمرکز بر برگردان واژگان شماری از آیات قرآن کریم در این دو اثر، به مساله واژه­گزینی و گرته­برداری­های نحوی در این دو ترجمه می‌پردازیم. پدیده­ای که در میان ترجمه­های کهن، به دلیل التزام قابل توجه مترجمان به متن مبدا، تا حدودی مرسوم و متداول بوده است و از امانت­داری آن­ها پرده بر می­دارد. نتیجه این بررسی بیانگر این است که تبعیت از اسلوب آیات قرآنی و توجه به ساختار عربی آیات در نزد هر دو مترجم به روشنی قابل ملاحظه است؛ ولی این مساله در نزد میبدی بسیار کم­رنگ­تر از صاحب روض الجنان است؛ از همین روست که ترجمه آیات در بخش نخست (النوبة الاولی) کشف الاسرار بسیار روان­تر از روض الجنان جلوه می­کند. در واژه­گزینی نیز ترجیح میبدی بر کاربرد واژه­های فارسی­تبار و بومی­ است، چنان­که افزوده­های تفسیری و ذکر مرادف­ها، در روانی نثر ترجمه وی نقشی برجسته ایفا نموده و جمله­بندی و خصوصیات نحوی وی را به ساختار فارسی نزدیک­تر ساخته است.