بازتاب نمودهای اسطوره‌ای درخت ویسپوبیش در پندار مولوی از خرد

در این نوشتار با روش توصیفی تحلیلی و با سنجش همانندی‌های داستان گسیل کردن پادشاه، فرستاده‌ای را به هند برای یافتن درختی که دورکنندۀ مرگ و پیری است با درخت ویسپوبیش یا همه‌تخمه و خویشکاری‌های سیمرغ در حماسۀ ملی، نشانه‌هایی از پیوند پندار و اندیشۀ مولوی با بنیان‌های اندیشگانی اسطوره‌ای، فرادید نهاده شده است. آنچه از این بررسی به دست آمد بدین گونه است که اگرچه داستان فرستادن کسی به هندوستان برای یافتن گیاه یا درختی ویژه و درمان‌بخش، پیش از مثنوی در آثار دیگری بویژه شاهنامه و کلیله و دمنه بازگو شده، ویژگی‌هایی که مولوی برای درخت درمانگر و چیستی و توانایی‌های خرد بازگو می‌کند، یادآور داستان و شخصیت سیمرغ است که بر فراز درخت ویسپوبیش در دریای فراخکرد جای دارد. همچنان که درخت همه‌تخمه در اسطوره، درمانگر دردها و دور کنندۀ مرگ است، درختی که در سخن مولوی از آن سخن می‌رود، دورکنندۀ ناآگاهی و نادانی دیگر نمودهای مرگ است. اگر فرستادۀ پادشاه برای یافتن درخت، به هندوستان رهسپار می‌شود، درخت اسطوره‌ای نیز در هندوستان است. دریای محیط در سخن مولوی بازتابی از دریای فراخکرد اسطوره‌ای می‌تواند بود و افزون بر این، مولوی در سخن عرفانی خود، برخی ویژگی‌های سیمرغ اسطوره‌ای همچون «دانایی» و «توانایی در بلندپروازی» را به جبرییل چونان نمایندۀ دانایی و عقل فعال که پر دارد و بلند پرواز است نیز داده است.

the reflection of the mythical manifestations of vispōbish tree in mowlavi’s thoughts on wisdom

in this article, examples of the reflection of simorgh’s actions in mowlavi’s attitude towardswisdom have been examined, and traces of the connection between mowlavi’s thoughtsand the intellectual basis of myths have been shown by analyzing the similarities betweenthe story of the king sending someone to india to find a tree to drive away death and oldage, vispōbish tree and simorgh’s actions in the national epic. the results indicated thatalthough the story of sending someone to india to find a special and healing plant or treehas been told in other works before masnavi, especially in shahnameh and kalīla wa-dimna, the characteristics mowlavi mentions for the tree, the healer, and the nature andthe abilities of wisdom, are reminiscent of the story and the character of simorgh, whichis located on the top of vispōbish tree in the vourukasha sea. just as that particular tree inthe myth is a healer of pain and warding off death, the tree referred to in mowlavi’s speechis a warding off of lack of knowledge and ignorance, which are other manifestations ofdeath. just as the king’s envoy goes to india to find a tree, the mythical tree is also locatedin india. in mowlavi’s speech, the mohit sea can be a reflection of the mythical vourukashasea, and, furthermore, mowlavi has also given characteristics of the mythical simorgh togebraiel.