تلاقی فرهنگ و مذهب در سوگواری عاشورایی زنان بوشهری (مطالعۀ موردی: دورۀ رضاشاه)

وجود اماکن مذهبی خاص زنان، دارای قدمتی چندهزار ساله است. مقالۀ حاضر با در نظر داشتن تاثیر اعتقادات مذهبی و خرده‌فرهنگ‌های غیربومی در عملکرد زنان بوشهری، درصدد بررسی شاخصه‌های آیین‌های سوگواری عاشورایی زنان بوشهری است. مروری بر کارکرد اماکن مذهبی زنانه و عملکرد زنان بوشهری حاکی از اعتقادات دینی مردم منطقه و تاثیرپذیری از این خرده‌فرهنگ‌هاست. پرسش‌های اصلی پژوهش این است که سوگواری عاشورایی زنان از منظر مکان چه ویژگی‌هایی دارد و نقش‌های زنانۀ مراسم عزاداری بوشهر چیست و تاثیر آن بر کنش‌های آئینی منطقه چگونه قابل شناسایی و تبیین است؟ روش تحقیق، توصیفی- تحلیلی با تاکید بر استفاده از تحقیقات میدانی و مصاحبه‌های شفاهی است. نتیجۀ تحقیق حاکی از آن است ‌که زنان بوشهری راساً به اجرای تعزیه، روضه و مرثیه‌سرایی می پرداختند و رویکردی برگرفته از مضامین اعتقادی شیعی، آئین‌های محلی و باورهای بومی از وقایع محرم داشتند؛ نمونه ای منحصربه‌فرد در میان شیعیان ایران و جهان که می‌توان انسجام، تعاون و مشارکت عملی در میان تمام اجزای برگزارکنندۀ عزاداری، حتی تعامل با اقلیت‌های مذهبی غیرشیعی را  در آن مشاهده کرد. حضور زنان فارغ از نگاه‌های جنسیتی در اجرای تعزیه‌های مذهبی، نکتۀ بدیع و مهم دیگری است که باید بدان اشاره کرد ضمن اینکه در همین ایام و برخلاف منازعات رقابتی موجود میان محلات بوشهر بر سر برگزاری باشکوه‌تر مراسم، تنها در میان آئین‌های سوگواری عاشورایی زنان این شهر است که هیچ‌گونه دشمنی و درگیری ای گزارش نشده است.

the interaction between culture and religion in ashura mourning of bushehri women: the case study of reza shah era

special religious places for women date back to thousands of years ago. considering theinfluence of religious beliefs and non-indigenous subcultures on bushehri women, this paper aims to study the characteristics of ashura mourning rituals of bushehri women. a review of the function of women’s religious places and the role of bushehari women indicates the religious beliefs of the people of the region and the influence of these subcultures on them. the main research questions were, what are the features of women’s ashura mourning from the spatial perspective? what are the female roles in bushehr’s mourning ceremonies and how can its influence on the ritual actions of the region be identified and explained? the research method is descriptive-analytical, using field research and oral interviews. the results of the research indicate that the women of bushehr directly performed ta’ziyeh, roza, and mourning, and theirattitudes toward muharram events were based on indigenous beliefs, shiite beliefs, and local rituals. they are a unique example among the shiites of iran and the world where solidarity, cooperation, and participation among all the agents of mourning, even interaction with non-shiite religious minorities, can be seen. the presence of women in the performance of religious mourning, regardless of gender-based looks, is another novel and important point that should be considered. furthermore, despite the disputes between the neighborhoods of bushehr over holding a more glorious ceremony, only among ashura mourning rites of the women of this city there is no report of hostility and conflict.