معرفی و تحلیل حسینیه؛ منظومه‌ای آموزشی- آیینی از جوزای نطنزی

آموزش اعتقادات مذهبی به فرزندان، یکی از نمونه‌های ادب آیینی است. این گونه آموزش، در ادوار تاریخی و در میان بیشتر ملل وجود دارد. حسینیه منظومه‌ای است از ابوتراب بن‌حسن حسینی، متخلّص به جوزای نطنزی شاعر شیعیِ پایان سدۀ سیزدهم هجری قمری. جوزا، این کتاب را برای فرزند هشت ساله‌اش حسین سرود و به همین دلیل، نام حسینیه بر آن نهاد. این اثر در قالب مثنوی، به وزن مفتعلن مفتعلن فاعلن و نزدیک به 1300 بیت است و تنها نسخۀ آن به شمارۀ 1531 در کتابخانۀ دانشکدۀ الهیات دانشگاه‌ فردوسی مشهد موجود است. این اثر، نمونه‌ای کم‌نظیر از منظومه‌های آموزشی-آیینیِ فرقۀ شیخیه در دورۀ قاجار است که تاکنون ناشناخته بوده‌ است و علاوه بر معرفی، نیازمند تحلیل است. نتیجۀ این پژوهش نشان می‌دهد که ابوتراب حسینی، با پیروی از سنّت فرزندنامه‌نویسی- همچون بنیان‌گذاران فرقۀ شیخیه، احمد احسایی و محمدکریم بن ابراهیم- و استفاده از شگردهای بلاغی همچون عنوان، نگسستن از مخاطب، تفاخر به اجداد دینی، بهره از حکایت، تمثیل، تشبیه و لحن‌های صمیمانه، پدرانه و منتقدانه، معارف حوزۀ خداشناسی، نبوّت، امام‌شناسی و شیعه‌شناسی و اصول اخلاقی را به فرزندش منتقل کرده است.

introduction and analysis of hussainiya, an educational-ritual collection by jowzaa-e natanzi

teaching religious beliefs to children is an example of ritual literature. this kind of education is found in different historical periods and among most nations. hussainiya is a collection by abu turab ibn hassan hosseini, nicknamed jowzaa-e- natanzi, a shiite poet of the end of the thirteenth century ah. he wrote the book for his eight-year-old son, hussein, and named the collection hussainiya after him. this work is in the form of masnavi, has the rhythmic structure of “moftaelon moftaelon faaelon”, and contains more than 1300 verses. its only manuscript numbered 1531 is available in the library of the faculty of theology of ferdowsi university of mashhad. this work is a unique example of the educational-ritual collections of the sheikh sect in the qajar era that has been unknown, and needs to be introduced and analyzed. the results of this study show that abu turab husseini follows the founders of the sheikh sect ahmad ehsaei and muhammad karim ibn ibrahim in the tradition of farzand-nameh-nevisi (writing for one’s child). he uses rhetorical tools such as the title of the book; keeping the attention of the readers; being proud of their religious ancestors; benefiting from anecdotes, allegories, and similes; and using a sincere, fatherly and critical tone to teach his son lessons in the field of theology, prophecy, imamology, shiism, and moral principles.