سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی و گسترش بنگاه‌های اقتصادی: مطالعه موردی استان آذربایجان شرقی

امروزه رشد و توسعه اقتصادی، دغدغه تمامی جوامع بوده و تمام کشورها به دنبال راهی هستند که بتوانند به رشد اقتصادی دست یابند. از سویی دیگر، با توجه به محدودیت منابع و رقابت برای بدست آوردن آن‌ها، هر روز سخت‌تر می‌گردد. همواره، سرمایه‌گذاری به‌عنوان موتور محرک رشد اقتصادی جایگاه ویژه‌ای داشته که شناسائی عوامل موثر بر آن، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار بوده است. بخش‌های صنعت و معدن جزء بخش‌های کلیدی به شمار می‌رود که سرمایه‌گذاری در آن‌ها نقشی حیاتی در اقتصاد و رشد آن دارد. وابستگی عمیق صنایع گوناگون به سرمایه‌گذاری، ترکیب و اجزای آن در بخش‌های مذکور از اهمیت و جایگاه ویژه‌ای برخوردار است. تعمیق تعاملات و مناسبات اقتصادی و تجاری بین کشورهای جهان، نقش و جایگاه جذب سرمایه‌های خارجی در الگوهای رشد و توسعه برای کشورهایی که با تنگنای مالی مواجه‌اند بسیار حائز اهمیت شده است. به‌طوری‌که از دهه 80 میلادی به این‌سو عوامل و متغیرهای جدیدی به‌عنوان محرک جذب سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی مطرح‌شده و نظر اقتصاددانان را به خود جلب کرده است. تجزیه و تحلیل سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی انجام شده در کشور نشان دهنده عدم تطابق میان سرمایه‌گذاری خارجی مصوب و جذب شده در بخش‌های مختلف به‌ویژه بخش صنعت و معدن است که نشان می‌دهد به‌رغم پتانسیل بالای صنعت و معدن برای سرمایه‌گذاری، فرایند جذب طولانی است و محیط سرمایه‌گذاری در کشور برای جذب سرمایه‌گذاران خارجی مطلوب نیست و تسهیل ابعاد مختلف این محیط با هدف کاهش زمان و هزینه ضرورت دارد. از منظر ترکیب سرمایه‌گذاری خارجی صنایع منبع‌محور بیشترین سهم را در سرمایه‌گذاری مصوب و حتی جذب‌شده در اختیار دارند که نشان‌دهنده پتانسیل بالای این صنایع در بخش صنعت و معدن است؛ صنایع شیمیایی، فرآورده‌های نفتی، لاستیکی و پلاستیکی بیشترین سهم را در سرمایه‌گذاری مصوب و صنایع تجهیزات حمل و نقل خودروسازی، صنایع شیمیایی و فراورده‌های نفتی، لاستیک و پلاستیک بیشترین سهم را در سرمایه‌گذاری جذب‌شده در اختیار داشته‌اند. سهم بالای این صنایع ضرورت سیاست‌گذاری مناسب برای بهره‌مندی هرچه بیشتر از ظرفیت سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی را در راستای اهداف توسعه صنایع منبع‌محور با هدف افزایش خلق ارزش افزوده و تکمیل صنایع پایین‌دست را القا می‌کند. از منظر ترکیب سرمایه‌گذاری‌های خارجی مصوب، صنایع منبع‌محور همچنان از بخش‌های جذاب صنعت و معدن برای سرمایه‌گذاران خارجی به شمار می‌رود. با توجه به گسترش تمایل سرمایهگذاران خارجی به حوزه صنعت و معدن مناسب است در خصوص قراردادهای سرمایه‌گذاری رویکردهایی چون تاکید بر تولید صادرات گرا، تکمیل زنجیره تولیدات صنایع منبع‌محور، انتقال فناوری به شرکت‌های داخلی، به‌کارگیری حداکثری از توان داخلی در سرمایه‌گذاری‌های مشترک مورد توجه بیشتر قرار داشته باشد. بخش نفت و گاز و پروژه‌های آن به دلیل دارا بودن کثرت پیوندهای پیشین و پسین با دیگر بخش‌های اقتصاد بخصوص صنایع متوسط و بزرگ کشور، خودبه‌خود آثار منفی و تحمیلی تحریم را به صنایع کشور از قبیل شرکت‌های پیمانکاری و تولید کنندگان تجهیزات و محصولات صنعتی منتقل کرده است که بازتاب اصلی آن، قرار گرفتن تولید صنایع مرتبط و وابسته در سطحی کمتر از ظرفیت و در نهایت نیمه فعال شدن برخی از صنایع موجود و وجود ظرفیت‌های خالی صنعتی در کشور است. جهت افزایش سرمایه‌گذاری در بخش‌های صنعت و معدن راهکارهای؛ تحریک تقاضای سرمایه‌گذاری از طریق کاهش نرخ سود تسهیلات، کنترل نوسانات نرخ ارز و هجینگ ارزی، برنامه‌ریزی برای توسعه سرمایه‌گذاری رقابت‌پذیر، تدوین برنامه‌های منسجم در راستای مشارکت عمومی - دولتی، واگذاری طرح‌های عمرانی نیمه‌تمام، راه‌اندازی صندوق پروژه ارزی برای طرح‌های با رقابت پذیری بالا، تبدیل تجارت به سرمایه‌گذاری و افزایش هزینه‌های عمرانی و خریدهای دولت توصیه می‌گردد. با توجه به نتایج مطالعه در خصوص جذب سرمایه‌گذاری خارجی در استان آذربایجان شرقی، توجه به فعالیت‌های؛ «تولید کاکائو، شکلات و شیرینی‌های شکری»، «تولید ابزار دستی موتوردار»، «اره برقی ثابت –تولید»، «تولید یاتاقان، چرخ دنده و دیفرانسیل»، «تولید ماشین آلات کشاورزی و جنگلداری»، «تولید فراورده‌های غذایی»، «تولید داروها و فراورده‌های دارویی شیمیایی و گیاهی»، «تولید ماشینآلات و تجهیزات طبقه‌بندی‌نشده در جای دیگر»، «تولید انواع آشامیدنی‌ها» و «تولید پوشاک» و فراهم کردن مقدمات جذب سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی در این فعالیت‌ها توصیه می‌گردد.