آینده پژوهی شهر هوشمند در کلان‌شهر تبریز: رویکرد سناریونویسی

شهرنشینی فزاینده، افزایش روزافزون جمعیت و مشکلات عظیم اجتماعی، اقتصادی و زیست محیطی حاصل از آنها، به همراه رشد و گسترش فناوری اطلاعات و ارتباطات - به عنوان عمده ترین محور تحول و توسعه در جهان - شاخصه اصلی قرن 21 در سطح جهانی است، که تنها از طریق یک رویکرد سیستماتیک قابل حل است. در این راستا برنامه ریزان شهری در سراسر جهان می کوشند تا مدل هایی را برای توسعه شهرهای قرن 21 و مقابله با چالش های کنونی آنها ارائه دهند که توسعه شهر هوشمند یکی از این مفاهیم جدید است. ترکیب فناوری اطلاعات و ارتباطات با برنامه ریزی شهری که تئوری شهر هوشمند را مطرح می کند، شکل جدیدی از توسعه زندگی را نمایان کرده و به عنوان یک رویکرد موثر برای رسیدن به مدیریت بهتر شهری می باشد. در این پژوهش که به لحاظ هدف از نوع تحقیقات کاربردی و به لحاظ ماهیت بر اساس روش های جدید علم آینده پژوهی، توصیفی -تحلیلی از نوع اکتشافی است و با استفاده از ترکیبی از مدل های کمی و کیفی انجام گرفته است ابتدا از طریق پرسش‌نامه و اطلاعات و آمار موجود در سالنامه های آماری و در محیط برنامه نویسی پایتون به مطالعه و بررسی وضع موجود کلان‌شهر تبریز بر اساس ابعاد مورد مطالعه شهر هوشمند پرداخته شده تا بتوان به درک درستی از وضعیت شاخص های شهر هوشمند در کلان‌شهر تبریز رسید. در گام دوم که مرتبط با آینده پژوهی در این کلان‌شهر می-باشد به منظور فراهم سازی زمینه برای بهبود هر یک از شاخص ها؛ به شناسایی عوامل کلیدی و نیروهای پیشران با استفاده از نرم افزار میک مک پرداخته شد و در آخر با کمک تصویرسازی از سناریوهای پیشروی کلان‌شهر تبریز در محیط نرم افزار سناریوویزارد زمینه لازم برای توجیه مدیران و سیاستگذاران شهری در جهت تحقق رویکرد شهر هوشمند ایجاد شد. قلمرو این مطالعه کلان‌شهر تبریز و جامعه آماری در این پژوهش تعداد 27 نفر از متخصصان، صاحب نظران و تصمیم گیران حوزه شهری می باشد که به روش دلفی تعیین شده است. نتایج حاصل از یافته ها نشان می دهد که شهر هوشمند با 74 شاخص و 31 معیار در شش بعد مردم هوشمند، اقتصاد هوشمند، محیط زیست هوشمند، زندگی هوشمند، دولت هوشمند و جابه‌جایی هوشمند معرفی می شود و میزان هوشمندی در این شهر در مقیاس کلان امتیازی معادل 166/0 از یک واحد است. همچنین بررسی وضعیت ابعاد شش گانه نشان می دهد که بعد محیط زیست و اقتصاد هوشمند با امتیاز 26/0 و 2/0 از واحد، بالاترین امتیاز را در میان سایر ابعاد به خود اختصاص داده اند، این در حالی است که حکمروایی (دولت) و زندگی هوشمند به ترتیب با 116/0 و 126/0 از کمترین امتیاز برخوردارند. در مرحله بعد در زمینه شناسایی عوامل اصلی و پیشران های کلیدی در آینده شهر هوشمند در کلان‌شهر تبریز تعداد 55 شاخص بر اساس نظرات خبرگان برای این شهر بومی سازی و با کمک نرم-افزار میک مک تجزیه و تحلیل شدند. نتایج در این زمینه بیانگر استخراج 16 عامل کلیدی (شامل 10 متغیر اقتصاد هوشمند، 4 متغیر جابه‌جایی (تحرک) هوشمند و 2 متغیر مردم هوشمند) مرتبط با هوشمندسازی شهر با استفاده از ماتریس اثرات متقاطع است. در مرحله آخر یعنی مرحله سناریوپردازی 61 وضعیت مختلف برای 16 عامل کلیدی معرفی شد و 21 سناریو با سازگاری بالا و باورکردنی مورد شناسایی قرار گرفت که از میان آنها 4 سناریو با امتیاز بالا و احتمال وقوع بیشتر در شرایط پیشروی کلان‌شهر تبریز متصور است. از میان سناریوها یک سناریو وضعیت بسیار امیدوارکننده و مطلوب (گنج اقتصادی)، یک سناریو شرایط بینابین اما با احتمال وقوع بالا (بهترین سناریوی محتمل) و دو سناریو با شرایط بحرانی (خرابات) پیشروی شهر قرار دارند. همچنین سناریوی گنج اقتصادی سناریوی مطلوب در این شهر است و کلان‌شهر تبریز، پتانسیل لازم برای هوشمند شدن در بعد اقتصادی را دارد.