تفریق قضایی به سبب عُقم (نازایی) در فقه اسلامی

وضع شرعی نکاح، اساسًا برای تناسل است، که از کلیات خمسۀ دین به‌شمار می‌رود و سایر مقاصد از قبیلِ ارضای خواهش جنسی، مقصد ثانوی است. گاهی تغییرات در انسان مانع تحقق برخی مقاصد مزبور یا مانع تحقق حقوق زوجین می‌شود و عقد نکاح را به قالب بی‌محتوا مبدل می‌گرداند. عقم (نازایی) در زن یا مرد از عیوب تناسلی‌یی است که مانع تحقق مقصد اولی عقد می‌شود؛ به‌ویژه آن‌گاه که شوهر نازا باشد و زوجه صاحب هیچ فرزندی نباشد، که در این حالت ممکن است زنده‌گی برای وی سنگین تمام شود؛ بنابراین، جست‌وجوی چارۀ شرعی به این مساله مهم می‌نمود و نشان از ضرورت تحقیق پیرامون این موضوع داشت. هدف پژوهش پیشِ ‌رو، که با روی‌کردِ تحلیلی و ابزارِ کتاب‌خانه‌یی انجام یافته، این است که بیانات اشاره‌گونه و ضمنی فقیهان هم‌راه با دلایل‌شان را در این مورد گردآوری نماید، بسط‌شان دهد، سپس بی‌طرفانه مناقشه و ارزیابی کند و از آن نتیجه‌یی مستدل و محکم به‌دست دهد و با دید فراگیرتر پاسخِ قناعت‌بخش‌تر به این پرسش اساسی ارائه دهد که: آیا نازایی در یکی از زوجین مانع لزوم عقد نکاح می‌شود؟ و خیار عیب را برای طرفین عقد ایجاب می‌کند یا خیر؟ نتیجۀ بحث نشان می‌دهد که دیدگاهی که نازایی را به‌عنوان عیب مانع لزوم عقد و مثبت خیار قلم‌داد می‌کند، توجیه‌پذیرتر است؛ زیرا با قواعد فقه مقاصد و موازنات هم‌آهنگ‌تر است.