بازپژوهی احتمال وقوع جرم در حقوق کیفری افغانستان و ایران

قصد جرم یا علم به تحقق آن در جرائم عمدی و تقصیر در جرائم غیرعمدی از مصادیق و اجزاء پذیرفته‌شدهٔ عنصر روانی است؛ اما یکی از امور مغفول در این حوزه، احتمال وقوع جرم است که جایگاه آن در عنصر روانی و ارتباط آن با مفاهیمی همچون سوءنیت احتمالی و خطای فاحش مشخص نیست. آیا احتمال وقوع جرم را می‌توان امری مطلق قلمداد کرد و در زمرهٔ جرائم عمد یا غیرعمد تلقی کرد؟ یا باید در احتمال وقوع جرم قائل به تفکیک و درجه‌بندی شد؟ در این تحقیق، با روش توصیفی-تحلیلی و با توجه ‌به کُد جزای افغانستان مصوب 1396 و قانون مجازات اسلامی ایران مصوب 1392، این نتایج به دست آمد: زمانی احتمال وقوع جرم از مصادیق عنصر روانی جرائم عمدی است که عمد در رفتار (قصد فعل و احتمال وقوع جرم) وجود داشته باشد؛ لذا درصورتی‌که رفتار غیرعمدی باشد، هرچند پیش‌بینی وقوع جرم بالا باشد، نمی‌تواند عمدی تلقی شود. بنابراین از حالت نخست تحت عنوان سوءنیت احتمالی و از دومی تحت عنوان خطای فاحش یاد می‌شود. به‌ این‌ ترتیب، این دو اصطلاح مترادف نبوده، بلکه مبین دو نوع حالت روانی در حقوق کیفری است. در کُد جزای افغانستان مصوب 1396، پیش‌بینی وقوع جرم به‌عنوان یک قاعدهٔ عام بیان شده و تداعی‌کنندهٔ سوءنیت احتمالی است. در قانون مجازات اسلامی ایران مصوب 1392، هرچند قاعدهٔ عام در این موضوع وجود ندارد، ولی به‌صورت پراکنده در مواد مختلف به آن اشاره شده است که مانند کُد جزای افغانستان چهرهٔ دیگری از سوءنیت احتمالی است.

re-examination the possibility of the crime occurring in afghan and iranian criminal law

intention to a crime or knowledge of its realization in intentional crimes and guilt in unintentional crimes are accepted examples and components of the mens rea, but one of the neglected issues in this field is the possibility of the crime occurring, which it’s place in the mens rea and it’s relation with concepts such as possible malice and gross error is not clear. can the possibility of a crime be considered as an absolute thing and seen as intentional or unintentional crimes? or should the possibility of the crime occurring be separated and graded? in this research, with a descriptive-analytical method and according to the afghan penal code 2017 and the iranian islamic penal code 2013, the following results were obtained: the possibility of the crime occurring is one of the examples of mens rea of intentional crimes, when there is intention to the behavior (intention  to the act and the possibility of the crime occurring); so if the behavior is unintentional, even though the prediction of crime is high, it cannot be considered intentional; therefore, the first one is mentioned as possible malice and the second one as gross error. in this way, these two terms are not synonymous, but express two types of mental states in criminal law. in the afghan penal code 2017, the prediction of the occurrence of a crime is stated as a general rule and is evoked possible malice. in the iranian islamic penal code 2013, although there is no general rule in this issue, but it is mentioned in various articles in a scattered manner, which, like afghan penal code, is another face of possible malice.