شناسایی نقش آموزش بر توانمندی سواد اطلاعاتی دانش‌آموزان بازمانده از تحصیل در استفاده از کتابخانه‌های دیجیتال و پایگاه‌های اطلاعاتی

هدف: سواد اطلاعاتی مجموعه‌ای از توانایی‌های یکپارچه است که شامل شناخت نیاز اطلاعاتی، درک چگونگی تولید و ارزش‌گذاری اطلاعات و استفاده از اطلاعات در ایجاد دانش جدید و مشارکت اخلاقی در تولید پژوهش است. درواقع سواد اطلاعاتی عبارت است از: توانایی مکان‌یابی، ارزیابی و استفاده از اطلاعات برای تبدیل‌شدن به یادگیرندگان مستقل مادام‌العمر. سایر پیامدهای آموزشی مرتبط با سواد اطلاعاتی شامل سواد سنتی، سواد رایانه، مهارت‌های پژوهش و مهارت‌های تفکر انتقادی است. هدف اصلی پژوهش شناسایی نقش آموزش بر توانمندی سواد اطلاعاتی دانش‌آموزان بازمانده از تحصیل در استفاده از کتابخانه‌های دیجیتال و پایگاه‌های اطلاعاتی است.روش پژوهش: در این مطالعه، روش پژوهش نیمه تجربی و نیز پیمایشی است. به این منظور، پس از مطالعات نظری و مطالعه پنج مهارت تدوین‌شده از استانداردهای سواد اطلاعاتی، مشترکات آن‌ها به‌عنوان الگوهایی برای ارزیابی، استخراج شد و پس از تعیین پایایی و روایی این الگو،کار تحلیل به انجام رسید. جامعه آماری پژوهش عبارت است از 195 نفر دانش‌آموزان بازمانده از تحصیل در دو مدرسه (مدرسه مشتاق در کرمان و مدرسه پسرانه ارسلان در رفسنجان) که به دانش‌آموزان بازمانده از تحصیل خدمات آموزشی ارائه می‌دهند. حجم نمونه به روش تصادفی ساده به تعداد 100 نفر انتخاب شد. بررسی‌ها در دو مرحله قبل و بعد از آموزش سواد اطلاعاتی در دوره یک ترم درسی مورد تحلیل قرار گرفت. ابزار گردآوری اطلاعات، سیاهه وارسی است که شامل پیام‌های سواد اطلاعاتی، در قالب 5 مولفه و 15 نشانگر تنظیم شد. روش سنجش روایی، روایی صوری و میزان پایایی با سنجش روش آلفای کرونباخ به میزان 851/. محاسبه شد. سیاهه وارسی بر اساس مشاهده تکمیل شد.یافته‌ها: یافته‌های حاصل از پژوهش نشان داد که، میزان دسترسی دانش‌آموزان بازمانده از تحصیل به پایگاه‌های اطلاعاتی و کتابخانه‌های دیجیتال (پایگاه تبیان نت، کتابخانه دیجیتال کتابخانه ملی، کتابخانه دیجیتال کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان، و پایگاه اطلاعاتی خانه کتاب و ادبیات ایران) با میانگین 935/2 در سطح نسبتاً مطلوب ارزیابی می‌شود. میزان مهارت دانش‌آموزان بازمانده از تحصیل درزمینۀ بازیابی اطلاعات از پایگاه‌های اطلاعاتی و کتابخانه‌های دیجیتال قبل از آموزش با میانگین 125/2 در سطح نامطلوب ارزیابی می‌شود. ولی میزان مهارت آن‌ها در زمینه بازیابی اطلاعات از پایگاه‌های اطلاعاتی و کتابخانه‌های دیجیتال بعد از آموزش با میانگین 45/2 در سطح نسبتاً مطلوب قرار دارد. میزان مهارت دانش‌آموزان درزمینۀ استفاده از پایگاه‌های اطلاعاتی تمام متن در کتابخانه‌های دیجیتال با میانگین 38/2 در سطح نسبتاً مطلوب ارزیابی می‌شود.نتیجه‌گیری: نتایج پژوهش نشان داد که در درس‌نامه‌های موردبررسی، به روش‌های جایابی، دستیابی و گزینش اطلاعات، جست‌وجوی کتابخانه‌ای و الکترونیکی بیشتر توجه شده است. ضرورت دارد تا دانش آموزان توانایی تشخیص منابع اطلاعاتی و معتبر را از منابع نادرست یاد بگیرند. همچنین توانایی جست‌وجوی اطلاعات شامل شناخت کلیدواژه‌ها، منطق بولی، فرمول‌بندی و کاربرد محدودسازی عبارت‌های جست‌وجو با انواع عملگرها نیز در قالب مهارت‌های سواد اطلاعاتی قابل‌ملاحظه است. آموزش درک بیان مسئله، آموزش بهره‌گیری از پایگاه‌های اطلاعاتی، استفاده صحیح از فناوری‌های اطلاعاتی و محیط وب، از زمره پیشنهادهای پژوهش است.

examining the impact of education on information literacy skills of dropout students in utilizing digital libraries and databases

purpose: information literacy involves a range of skills such as recognizing information needs, understanding information production and value, and using information to generate new knowledge ethically. it is essential for individuals to locate, evaluate, and utilize information effectively to become lifelong learners. this research aims to investigate how education influences the information literacy abilities of out-of-school children in accessing digital libraries and databases.methodology: this study utilized a semi-experimental research design and survey method. initial theoretical studies were conducted, and five information literacy standards were compared to develop a new pattern. the population consisted of 195 dropouts from two schools - moshtaq in kerman and arslan boys in rafsanjan. the sample size of 120 individuals was selected using a simple random method, with 100 students completing the questionnaire. survey data was analyzed before and after information literacy training over one semester using a checklist with five components and 15 indicators. reliability was measured using cronbach’s alpha, which yielded a value of 0.851.findings: the study revealed that digital libraries and databases were available to a favorable extent, with a 2.935 percent availability rate. prior to training, students showed a 2.125 percent proficiency in locating information in digital resources, which improved to 2.45 percent post-training. additionally, students demonstrated an average skill level of 2.38 in utilizing full-text databases within digital libraries. conclusion: the research underscored the importance of education in enhancing information literacy skills, particularly in the areas of information retrieval and selection, database usage, and critical evaluation of online sources. recommendations included teaching students how to identify reliable information sources, conduct effective information searches, and utilize various search operators for refining search results.value: the novelty of the research lies in its examination of the impact of education on information literacy skills of dropout students in utilizing digital libraries and databases through a semi-experimental research design.