بررسی نقش نقش انگلستان، روسیه و عثمانی در قحطی 1298-1296ش، از منظر حقوقی برای ماندگاری در حافظۀ جمعی ایرانیان

در جریان جنگ جهانی اول و در پی نقض بی ‌طرفی ایران از سوی دول متخاصم، پیامدهای ناگوار جنگ گریبان ملت ایران را گرفت. خشکسالی چندساله و کمبود ارزاق، قحطی و امراض همه‌گیر و کشنده نیز باعث مرگ میلیون‌ها ایرانی شد. اشغال کامل خاک کشور و نقض آشکار بی‌طرفی توسط بیگانگان، به بروز خساراتی انجامید که در شرایط صلح رخ نمی‌داد و بی‌تردید عملکرد متعرضان در خاک ایران یکی از دلایل تشدید قحطی 1296- 1298ش بوده است. اما شگفت‌آور است که اثری از این واقعه‌ شوم در حافظه‌ جمعی ایرانیان باقی نمانده است. سوال اصلی این پژوهش این است که اکنون چگونه می‌توانیم با استفاده از مفاهیم تعریف شده در حقوق بین‌الملل، جبران مافات کنیم و به ماندگاری این تجربه‌ تلخ در حافظه‌ جمعی ایران و جهان کمک نماییم. در این مقاله، اسناد و خاطرات آن دوران بررسی شده و نشان داده شده است که بسیاری از رخدادها بر اساس معاهدات بین‌المللی امروز و حتی معاهدات همان زمان مصداق «جرایم جنگی» یا «جنایت علیه بشریت» بوده‌اند. در پایان، چنین نتیجه‌گیری می‌شود که اگرچه طرح دادخواستی بین‌المللی برای پیگیری به‌دلیل اقتضائات سیاسی، در عمل ناممکن است، استفاده از بیان حقوقی این مسئله برای ثبت این ظلم تاریخی در حافظه‌ جمعی ایرانیان و افکار عمومی جهانیان ضروری است.