خوانش بیش متنی نقش‌مایه خورشید در هنر سلجوقیان (نمونه موردی: قمقمه سفالی سلجوقی و اشکانی)

هدف اولیه انسان از ساخت ظروف سفالین، نگهداری آب و مواد غذایی بوده، ولی به‌ مرور زمان به زیبایی آن اهمیت داده و ساختار و سطوح این ظروف محلی برای بیان زیبایی‌شناسی برگرفته از فرهنگ و جهان‌بینی آن‌ها بوده است. اگرچه سفالینه‌های ایران در دوره‌های تاریخی مختلف مورد مطالعه و بررسی پژوهشگران ایرانی و غربی قرارگرفته است اما نقش مایه خورشید بر روی قمقمه‌های سفالی ایران برای اولین بار در این پژوهش به‌صورت مستقل مورد مطالعه واقع‌ شده است. در ادوار تاریخی مختلف ایران، شاهد خلققمقمه‌هایی بسیار زیبا و کاربردی هستیم که در هر دوره نوع تزئینات و نگاره‌های ترسیم‌ شده روی آن متفاوت و گاهی تکراری هستند. این پژوهش به دنبال شناخت مفاهیم نقش‌مایه خورشیدترسیم‌شده روی قمقمه‌های سفالین سلجوقی است. هدف اصلی این پژوهش، شناخت چگونگی ارتباط تصویرسازی نقش‌مایه خورشید در دو قمقمه سفالین سلجوقی و اشکانی با رویکرد بیش متنیت ژنت است. این پژوهش از نوع توسعه‌ای و شیوه کیفی است. روش گردآوری داده‌ها با استفاده از منابع کتابخانه‌ای و مشاهده عینی آثار بوده و تحلیل داده‌ها به شیوه توصیفی و تحلیلیبا رویکرد بیش متنیت ژرار ژنت است. این پژوهش در پی پاسخ به دو سوال است: شیوه تاثیر در ترسیم نقش‌مایه خورشید خانم روی قمقمه سفالین سلجوقی از قمقمه سفالین اشکانی بیشتر به کدام گونه از بیش متنیت تمایل دارد؟ و در این فرآیند، چه تغییراتی در ترسیماین نقش‌مایه ایجادشده است؟ نتایج نشان می‌دهد که شیوه تاثیر ترسیم خورشید خانم در قمقمه سلجوقی از قمقمه‌ اشکانی بر اساس گونه شناسی بیش متنیت ژنت در دسته جای گشت (ترانسپوزیشن) و تراگونگی با کارکرد جدی است. تراگونگی‌های ایجادشده در بیش متن شامل تغییرات (جنسی، شکلی، ترکیب‌بندی و رنگی) است و هنرمند سلجوقی در خلق یک بیشمتن جدید و مستقل، نگاه تقلیدی صرف نداشته و بسیار خلاقانه به تکمیل آن پرداخته است.

a hypertextual interpretation of the sun motif in seljuk art(case study: a clay canteen of seljuk and parthian)

the motifs obtained from the early civilizations had a conceptual value and were not based on symbols, legends or religious rituals just to express beauty. these same values ​​and conceptual expression have turned the patterns into a kind of signs, and drawing them became a contract and symbol that the prehistoric tribes used to convey messages. from the very beginning of humanity’s understanding of its surroundings, man has symbolically depicted the influential factors in his life in his handmade works. in most of the historical periods of ancient iran, artists used the motif of the sun as a symbol and drew it on works of art, and this process can be seen in various works of art until modern times. the sun is the largest star in the solar system and is located in its center. the sun is a complete sphere made of hot plasma and is the main source of light, energy, heat and life on earth. this important fact has been revealed to man since the beginning of creation, that is why it has a significant presence in the mythology of all the nations of the world. even in some ancient civilizations, the sun has been considered and worshiped as god and creator. when man turned to agricultural life and realised that the sun would make the earth fertile, grow plants, warm and give strength to man, they worshiped the sun. also, in different eras, it has had different genders, so that sometimes the sun is known as the female sun and sometimes as the male sun, and it has been depicted and honored. the most popular prayer in the world is addressed to our father who is in heaven. the sun star has always had its own special place in iranian civilization and has had a significant and symbolic presence in culture and art in all historical periods before and after islam. the sun is reflected in iran’s art as a symbol and symbol in different forms in the historical periods of iran. this bold presence of the symbol of the sun in iranian arts has always been beyond formal decoration with a belief support and the attitude of the living society. after the arrival of islam in the land of iran, the beliefs and teachings of the previous religions were removed or adapted to the islamic religion with gradual changes and took place in the mysticism, thought and culture of the people of this land.